Cân nặng có ảnh hưởng đến hiệu quả tránh thai hay không?

Béo phì và khả năng sinh sản

Chỉ số khối cơ thể (BMI) được tính toán từ cân nặng và chiều cao, giúp cung cấp thông tin về nguy cơ béo phì cũng như các vấn đề sức khỏe liên quan.

BMI là một thước đo không toàn diện vì nó không tính đến các yếu tố như thành phần cơ thể, dân tộc, giới tính, chủng tộc và tuổi tác. Tuy nhiên, nó vẫn được sử dụng rộng rãi trong cộng đồng y tế vì đây là một cách rẻ tiền và nhanh chóng để phân tích tình trạng cũng như kết quả sức khỏe tiềm năng của một người.

Theo định nghĩa, một người được cho là béo phì là chỉ số khối cơ thể (BMI) từ 30 trở lên và thừa cân là khi có chỉ số BMI từ 25 đến 29,9. Trong số đó, phụ nữ béo phì được biết đến là đối tượng có nguy cơ vô sinh cao gấp 3 lần do rối loạn nội tiết tố làm suy giảm kinh nguyệt và quá trình rụng trứng. Vì điều này, nhiều người cho rằng thuốc tránh thai được thiết kế để tránh mang thai được cho là kém hiệu quả hơn ở những phụ nữ có nhiều khả năng bị vô sinh. Tuy nhiên, các nhà khoa học vẫn chưa xác định được lượng chất béo dư thừa có ý nghĩa như thế nào để thay đổi cách cơ thể xử lý thuốc. Nghiên cứu từ lâu đã mâu thuẫn về những vấn đề này và chỉ gần đây các nhà khoa học mới bắt đầu kiểm tra giả thuyết theo cách định tính hơn.

Đọc thêm bài viết: Thuốc tránh thai: Tác dụng phụ ảnh hưởng đến sắc đẹp?

Sự phát triển của nghiên cứu

Phần lớn sự nhầm lẫn xung quanh hiệu quả của thuốc tránh thai ở phụ nữ béo phì bắt nguồn từ nghiên cứu trước đó so sánh giá trị BMI với tỷ lệ mang thai. Nhìn bề ngoài, những phát hiện thường khá thuyết phục.

Ví dụ, một đánh giá năm 2010 trên tạp chí Obstetrics & Gynecology, bao gồm 39.531 phụ nữ và 11 thử nghiệm lâm sàng đã kết luận rằng phụ nữ nặng cân có nguy cơ mang thai ngoài ý muốn cao hơn so với phụ nữ có cân nặng khỏe mạnh. Tuy nhiên, xem xét kỹ hơn các nghiên cứu cho thấy sự không nhất quán trong một số phát hiện. Trong số đó, một số nghiên cứu cho rằng cân nặng cao hơn chứ không phải chỉ số BMI cao hơn có liên quan đến thất bại trong việc tránh thai.

Bên cạnh đó, những nghiên cứu khác lại không tìm thấy mối liên hệ nào giữa cân nặng và mang thai ngoài ý muốn. Trên thực tế, trong số 11 nghiên cứu được xem xét, chỉ có 4 nghiên cứu kết luận rằng BMI có liên quan đến nguy cơ thất bại trong việc tránh thai cao hơn ở phụ nữ thừa cân hoặc béo phì.

Một số nghiên cứu xa hơn đã đề xuất rằng các biện pháp tránh thai như đặt vòng hoặc thuốc tiêm tránh thai có thể bị ảnh hưởng bởi khối lượng cơ thể mặc dù bằng chứng về điều này là thấp với thuốc tiêm và không có trường hợp mang thai nào được báo cáo trong các nghiên cứu sử dụng biện pháp đặt vòng. Thay vào đó, kết luận này dựa trên nồng độ hormone trong máu.

Sự khác biệt về quần thể nghiên cứu, phương pháp, vật liệu, biện pháp và kiểm soát khiến khó đưa ra bất kỳ kết luận nhất quán nào ngoài việc nói rằng cân nặng có thể đóng một vai trò trong tỷ lệ thất bại của biện pháp tránh thai.

Nghiên cứu cho thấy béo phì không ảnh hưởng đến hiệu quả tránh thai

Để hiểu rõ hơn về việc cân nặng có thể hoặc không ảnh hưởng đến thuốc tránh thai như thế nào, các nhà nghiên cứu từ Bệnh viện Lão khoa New York và Trung tâm Y tế Đại học Columbia đã thiết kế một nghiên cứu ngẫu nhiên có kiểm soát, trong đó 226 phụ nữ trong độ tuổi từ 18 - 35 được chỉ định một trong hai loại thuốc có liều thấp hoặc cao. Một nửa số phụ nữ có cân nặng khỏe mạnh và nửa còn lại bị béo phì.

Trong số 150 phụ nữ uống thuốc đều đặn, 3 trong số 96 phụ nữ có cân nặng khỏe mạnh đã rụng trứng (có nghĩa là việc điều trị đã thất bại). Để so sánh, chỉ 1 trong số 54 phụ nữ mắc bệnh béo phì gặp phải thất bại như vậy. Tỷ lệ thất bại có thể so sánh được về mặt thống kê, có nghĩa là béo phì không đóng vai trò trong việc tránh thai thất bại.

Một yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả tránh thai là tuân thủ điều trị. Theo các nhà điều tra, những thất bại trong việc tránh thai chủ yếu liên quan đến việc uống thuốc sai cách (sai liều, quên uống thuốc) hơn là liên quan đến chỉ số BMI hoặc bất kỳ yếu tố cân nặng hoặc trao đổi chất nào khác.

Các nghiên cứu khác cũng đã hỗ trợ cho những phát hiện này, mặc dù vẫn có những hạn chế. Một đánh giá năm 2016 được công bố trên Cơ sở dữ liệu đánh giá có hệ thống của Cochrane (liên quan đến 17 nghiên cứu và 63.813 phụ nữ) đã kết luận rằng không có mối liên hệ nào giữa chỉ số BMI hoặc cân nặng và hiệu quả của các biện pháp tránh thai nội tiết tố.

Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là tất cả các biện pháp tránh thai nội tiết tố đều có hiệu quả như nhau ở những phụ nữ thừa cân. Trên thực tế, có bằng chứng cho thấy một số loại thuốc tránh thai kết hợp có thể hoạt động kém ở phụ nữ béo phì hoặc thừa cân, dẫn đến mang thai ngoài ý muốn.

Thuốc tránh thai kết hợp, bao gồm các dạng khác nhau của estrogen và progestin, thường an toàn và hiệu quả ở phụ nữ béo phì. Chúng bao gồm các loại thuốc có chứa estrogen tổng hợp ethinyl estradiol và thuốc progestin như drospirenone, levonorgestrel, norethindrone acetate hoặc norgestimate.

Trong số các kết hợp sẵn có, có bằng chứng cho thấy thuốc tránh thai có chứa ethinyl estradiol và norethindrone axetat có thể gây thất bại trong việc tránh thai ở phụ nữ có chỉ số BMI trên 25 cao gấp đôi so với phụ nữ có cân nặng bình thường.

Lý do cho điều này không hoàn toàn rõ ràng, mặc dù một số chuyên gia cho rằng béo phì có thể làm thay đổi độ thanh thải hoặc thời gian bán hủy của norethindrone, làm chậm tốc độ thuốc đạt đến mức điều trị trong máu. Tuy nhiên, như đã nói, không có bằng chứng nào về việc điều này xảy ra khi norethindrone được sử dụng riêng (ở dạng viên thuốc chỉ chứa progestin), khiến lý thuyết này phần lớn đã được chứng minh.

Trường hợp có sự đồng ý từ nghiên cứu về hiệu quả của thuốc tránh thai ở phụ nữ béo phì là rất thiếu. Hiếm khi những phụ nữ nặng cân hơn được đưa vào các nghiên cứu về hiệu quả của thuốc và nếu có, cân nặng của họ hầu như không được tính vào kết quả. Vì điều này, các nhà sản xuất thuốc tránh thai đã quyết định đứng ra giải quyết tranh cãi và cảnh báo người tiêu dùng rằng thuốc của họ "chưa được đánh giá an toàn và hiệu quả ở phụ nữ có chỉ số BMI trên 30 kg/m2".

Đọc thêm bài viết: Vì sao đã uống thuốc tránh thai nhưng vẫn “dính bầu”?

Chiến lược  thay thế

Hiện tại không có hướng dẫn về việc sử dụng thuốc tránh thai ở phụ nữ thừa cân hoặc béo phì. Tuy nhiên, có một số chuyên gia tán thành việc sử dụng liên tục thuốc tránh thai liều thấp, tức là uống thuốc hàng ngày (chứ không phải theo chu kỳ) để ngăn chặn hoàn toàn kinh nguyệt. Những người khác cho rằng nên sử dụng thuốc tránh thai liều cao theo chu kỳ thay cho thuốc tránh thai liều thấp nếu bị thừa cân.

Trong cả hai trường hợp, có bằng chứng cho thấy các phương pháp mang lại lượng hormone trong máu bền vững cao hơn ở phụ nữ có chỉ số BMI trên 30. Tuy nhiên, chưa có bằng chứng nào cho thấy việc uống thuốc tránh thai liên tục hoặc liều cao khi bị béo phì sẽ dẫn đến kết quả tốt hơn hoặc tồi tệ hơn so với phụ nữ có cân nặng khỏe mạnh.

Ngay cả các nhà nghiên cứu cũng cho rằng yếu tố chính ảnh hưởng đến tỷ lệ thất bại của biện pháp tránh thai không phải là cân nặng hay liều lượng thuốc mà là do tuân thủ điều trị kém. Như vậy, lợi ích của việc điều chỉnh liều có thể được cho là thực tế hơn khi có liên quan đến cân nặng.

Và cũng có những nguy cơ cần xem xét. Ví dụ, việc sử dụng thuốc tránh thai ở phụ nữ béo phì có liên quan đến việc tăng nguy cơ huyết khối tĩnh mạch (cục máu đông ở tĩnh mạch sâu của chân, háng hoặc cánh tay). Không biết liệu liều cao hơn có thể làm tăng nguy cơ đó hay không. Hiện nay cũng chưa xác định được mức độ an toàn của thuốc tránh thai khi sử dụng liên tục trong thời gian dài.

Thận trọng khi phẫu thuật béo phì

Giảm cân không phải là một biện pháp tránh thai. Tuy nhiên, về mặt lý thuyết nó có thể cải thiện hiệu quả của thuốc tránh thai. Để đạt được mục tiêu này, một số phụ nữ mắc bệnh béo phì đã chuyển sang phẫu thuật giảm béo như một biện pháp để giảm cân nhanh chóng và "an toàn".

Mặc dù phẫu thuật mang lại lợi ích cho phụ nữ có chỉ số BMI trên 40, nhưng nó có nhiều khả năng làm giảm hơn là cải thiện hiệu quả của thuốc tránh thai. Với một số thủ thuật, chẳng hạn như cắt dạ dày Rouex-Y, kích thước dạ dày giảm sẽ làm giảm khả năng hấp thụ của viên thuốc. Chính vì lý do này mà Hoa Kỳ khuyến nghị không nên sử dụng thuốc tránh thai đường uống ở phụ nữ đã trải qua thủ thuật.

Các lựa chọn kiểm soát sinh sản khác

Nếu bạn thừa cân hoặc béo phì và lo lắng về hiệu quả của thuốc tránh thai trong việc ngừa thai, bạn có thể khám phá những lựa chọn khác, một số trong đó đã được chứng minh là có hiệu quả ở phụ nữ có chỉ số BMI cao hơn.

Thay cho thuốc tránh thai, bạn có thể muốn xem xét các lựa chọn tránh thai sau:

• Vòng tránh thai
• Miếng dán tránh thai
• Thuốc tiêm tránh thai (Loại thuốc tiêm chỉ chứa progestin hoặc thuốc tiêm tránh thai kết hợp)
• Que cấy tránh thai

Các lựa chọn kiểm soát sinh sản không sử dụng nội tiết tố bao gồm:

• Bao cao su
• Mũ tránh thai cổ tử cung
• Gel diệt tinh trùng

Các biện pháp tránh thai vĩnh viễn bao gồm:

• Thắt ống dẫn trứng 
• Thắt ống dẫn tinh (đối với nam giới)

Trao đổi với bác sĩ

Nếu bạn thừa cân và lo lắng về việc liệu thuốc tránh thai có bị giảm tác dụng hay không, hãy nói chuyện với bác sĩ phụ khoa.

Bác sĩ có thể hướng dẫn bạn các phương pháp ngừa thai khác nếu có những lo ngại hợp lý về mặt y tế hoặc đơn giản là bạn cảm thấy thoải mái hơn khi thay đổi phương pháp tránh thai của mình. Một số tùy chọn có thể phù hợp với bạn hơn những tùy chọn khác.

Như đã nói, sự thất bại của thuốc thường liên quan nhiều hơn đến việc tuân thủ kém như quên liều, dùng thuốc không nhất quán chứ không phải là cân nặng hoặc kích thước vòng eo của bạn. Nếu bạn không uống thuốc tránh thai như bình thường, hãy hỏi bác sĩ phụ khoa để biết các mẹo và lời khuyên về cách cải thiện sự tuân thủ của bạn.

Kết luận

Tỷ lệ thừa cân béo phì trên toàn thế giới đang gia tăng rất nhanh, gần một nửa trong số đó là phụ nữ trong độ tuổi từ 20 - 39 tuổi, bao gồm mọi quốc gia, chủng tộc. Tất cả đều cho thấy rằng, nếu bạn thừa cân hoặc béo phì, bạn không đơn độc. Mặc dù bạn có thể nghe về các giải pháp khắc phục nhanh chóng, nhưng hãy nhớ rằng chế độ ăn kiêng theo mốt hiếm khi có tác dụng lâu dài và có thể gây hại nhiều hơn là có lợi. Nếu bạn có ý định giảm cân, hãy thực hiện điều đó một cách an toàn thông qua tập thể dục và chế độ ăn uống cân bằng, lành mạnh.

Nếu bạn mang thai, hãy chuẩn bị cho mình những kiến thức dinh dưỡng khoa học và phù hợp với thể trạng để giúp mẹ khỏe, bé phát triển tốt suốt 9 tháng thai kỳ. Nếu muốn được tư vấn bởi các chuyên gia giàu kinh nghiệm, hãy tới Phòng khám chuyên khoa Dinh dưỡng VIAM trực thuộc Viện Y học ứng dụng Việt Nam. Liên hệ đặt lịch TẠI ĐÂY hoặc tại Hotline: 0935183939 hoặc 02436335678