Sữa mẹ được sản xuất như thế nào?

Để có thể tăng cường nguồn sữa mẹ một cách hiệu quả, chúng ta cần hiểu sữa mẹ được sản xuất như thế nào. Trong đa số trường hợp, quá trình này tuân thủ nguyên tắc ‘không dùng là mất’. Bé càng bú thường xuyên và hiệu quả bao nhiêu thì cơ thể càng tạo ra nhiều sữa bấy nhiêu.

Khi mang thai, ngực của người mẹ sẵn sàng để sản xuất sữa. Vào quý 2 của thai kỳ, tuyến vú bắt đầu tạo sữa non. Sữa này có màu vàng, đặc dính, rất giàu chất dinh dưỡng và các kháng thể. Sau khi bé chào đời và rau thai đã bong, cơ thể mẹ bắt đầu sản xuất nhiều sữa hơn. Trong vài ngày tiếp theo, lượng sữa tiếp tục tăng và sữa đổi màu trắng, trông có vẻ loãng hơn.

Sản xuất sữa non và sữa mẹ

	Thai kỳ		Khi sinh	Sau sinh
	Quý 2	Quý 3	Mới sinh	2-4 ngày	5-14 ngày	>14 ngày
Sữa non	X	X	X	X
Sữa chuyển tiếp				X	X
Sữa trưởng thành						X

Giải phẫu tuyến vú

Cấu trúc vú gồm 3 mô chính: mô tuyến, mô mỡ và mô liên kết. Vú các bà mẹ có thể to nhỏ khác nhau tùy thuộc thành phần mô mỡ và mô liên kết nhiều hay ít, còn số lượng mô tuyến vú thì hầu như tương đương nhau.

Tính từ ngoài vào trong vú gồm 5 lớp: da, mỡ dưới da và tổ chức liên kết, dây chằng cooper treo vú, mô tuyến, mô sau tuyến.

Phần mô tuyến được chia thành 15-20 thuỳ, sắp theo hình nan hoa, tập trung về núm vú. Mỗi thùy gồm 38-80 tiểu thùy, có nhiều nang sữa.

Sữa từ các tiểu thuỳ đổ vào các ống góp ở mỗi thuỳ (đường kính khoảng 2 mm), rồi tới các xoang chứa sữa dưới quầng vú (đường kính 5-8 mm). Có tất cả 5 -10 ống dẫn sữa mở ra ở núm vú.

Do cấu tạo đặc biệt của tuyến vú nên tắc sữa có thể xảy ra ở một hay nhiều nang sữa, một hoặc nhiều tiểu thùy, một hay nhiều thùy tuyến vú.

Các hóc môn sản xuất sữa mẹ

Những thay đổi của bầu vú chịu sự tác động của 4 hoóc môn chính là estrogen, progesterone, prolactin và oxytocin. Cơ thể tự biết cách điều chỉnh hàm lượng các hoóc môn này để giúp bầu vú sản xuất sữa.

– Estrogen và Progesterone giúp bầu vú phát triển, sẵn sàng cho việc sản xuất sữa.

Được giải phóng bởi rau thai trong thời kỳ mang thai.
Estrogen làm tăng kích thước và số lượng ống dẫn sữa trong khi progesterone giúp phát triển nang và thùy tuyến.
Estrogen và Progesterone hàm lượng cao sẽ ức chế sản xuất sữa khi thai nhi còn nằm trong bụng mẹ.
Khi em bé chào đời và rau thai đã bong, hàm lượng các hoóc môn này tự động giảm xuống, báo cho cơ thể biết đã đến lúc tạo sữa.
Mẹ cho con bú không nên dùng thuốc tránh thai chứa estrogen vì bổ sung hoóc môn này có thể làm giảm nguồn sữa mẹ.

– Prolactin giúp sản xuất sữa.

Sau khi bé chào đời, hàm lượng prolactin tăng cao.
Mỗi khi mẹ cho con bú hay thực hành hút sữa, cơ thể sẽ tiết ra prolactin. Lúc này sữa sẽ được sản xuất và tích trữ trong các nang sữa.
Nếu hàm lượng prolactin quá thấp, nguồn sữa mẹ sẽ giảm.
Do đó, mẹ cần cho bé bú hay hút sữa ngay sau khi sinh và vào các khoảng thời gian đều đặn sau đó.

– Oxytocin giải phóng sữa khỏi bầu ngực.

Oxytocin được giải phóng khi em bé (hoặc máy hút sữa) bắt đầu hút và kéo núm vú vào miệng.
Nó làm co bóp các cơ quanh nang, đẩy sữa ra khỏi nang, đi vào các ống dẫn sữa và di chuyển tới núm vú rồi vào miệng bé. Quá trình này gọi là phản xạ xuống sữa (tiết sữa).
Làm co cơ tử cung trong và sau khi sinh, giúp cơ quan này thu nhỏ lại về kích thước ban đầu, hạn chế xuất huyết sau sinh.
Prolactin và oxytocin góp phần khiến người mẹ khao khát được ở bên con.

Phản xạ xuống sữa là gì?

Xuống sữa hay tiết sữa là phản xạ có điều kiện đẩy sữa từ nang qua ống dẫn tới xoang sữa và núm vú.
Phản xạ này bắt đầu vài giây tới vài phút sau khi mẹ bắt đầu cho bé bú.
Có thể xảy ra vài lần trong mỗi cữ bú.
Mẹ cảm thấy râm ran hay hơi khó chịu ở ngực, nhưng cũng có thể không có cảm nhận gì.
Phản xạ này cũng có thể xảy ra tại các thời điểm khác, như khi người mẹ nghe thấy tiếng con khóc hoặc khi mẹ vừa nghĩ về bé.
Nếu sữa mẹ về quá nhiều, bạn có thể dùng tay vắt đi một ít sữa trước khi cho con bú.

Nên làm gì để có nhiều sữa ?

Cho bé bú và hút sữa trong vòng 1 giờ sau khi sinh .
Cho bé bú và hút sữa 8-10 lần mỗi 24 giờ, tức là khoảng 2,5 – 3 giờ một lần.
Mát xa và bóp nhẹ bầu vú trước và trong khi cho bé bú hay hút sữa.
Sau khi hút sữa, nên dùng tay vắt sữa thêm vài phút để giúp giải phóng phần sữa còn lại.

Tham khảo thêm thông tin tại bài viết: Phòng ngừa và điều trị tắc tia sữa

BS Trần Thu Thủy - Theo Bệnh viện Nhi TW

Từ khóa:

Bình luận

Tin mới

18/08/2025

Sức khỏe tinh thần người cao tuổi tại Việt Nam: thực trạng, thách thức và giải pháp hướng tới một xã hội già hóa khỏe mạnh

Sức khỏe tinh thần không chỉ đơn thuần là không mắc phải các bệnh tâm thần, mà còn là một trạng thái hạnh phúc, nơi mỗi cá nhân có thể nhận ra khả năng của mình, đối phó với những căng thẳng bình thường của cuộc sống, làm việc hiệu quả và đóng góp cho cộng đồng.
18/08/2025

Tiêu chảy mùa mưa lũ: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng tránh

Mỗi khi mùa mưa lũ đến, không chỉ cảnh quan thiên nhiên bị ảnh hưởng mà sức khỏe con người cũng đối mặt với nhiều nguy cơ, trong đó tiêu chảy là một trong những mối đe dọa phổ biến nhất. Nước lũ tràn ngập mang theo vô số vi sinh vật gây hại, làm ô nhiễm nguồn nước và thực phẩm, tạo điều kiện cho các mầm bệnh phát triển mạnh mẽ.
17/08/2025

8 nguyên nhân gây ra tình trạng răng khấp khểnh

Răng khấp khểnh là tình trạng phổ biến và ảnh hưởng đến trẻ em, thanh thiếu niên và người lớn. Nguyên nhân bao gồm di truyền, răng mọc chen chúc, vấn đề về hàm, mất răng, chấn thương mặt và thói quen vệ sinh răng miệng không đúng cách.
16/08/2025

Tác động của mạng xã hội đến sức khỏe tinh thần giới trẻ

Trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ, mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày, đặc biệt là đối với giới trẻ. Các nền tảng như Facebook, Instagram, TikTok, Thread không chỉ là công cụ giao tiếp, chia sẻ thông tin mà còn là nơi giải trí phổ biến. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích rõ ràng, việc sử dụng mạng xã hội một cách mất kiểm soát đang đặt ra nhiều thách thức nghiêm trọng đối với sức khỏe tinh thần của thế hệ trẻ trên toàn cầu.
16/08/2025

Tầm quan trọng của việc tiêm chủng cho trẻ em và người lớn

Việc tiêm chủng từ lâu đã được coi là một trong những thành tựu y học nổi bật, mang lại sự bảo vệ thiết yếu cho cả trẻ em và người lớn trước các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.
15/08/2025

Ăn bao nhiêu rau quả mỗi ngày là đủ?

Rau xanh và trái cây tươi là nhóm thực phẩm thiếu yếu trong chế độ ăn hằng ngày nhưng nhiều người còn băn khoăn chưa biết lượng rau quả nên ăn mỗi ngày bao nhiêu là đủ?
15/08/2025

Người cao tuổi vẫn có thể bị suy dinh dưỡng?

Người cao tuổi thường cần ít năng lượng hơn so với khi còn trẻ, nhưng nhu cầu về các chất dinh dưỡng thiết yếu (vitamin, khoáng chất, protein, chất béo lành mạnh, carbohydrate phức hợp) vẫn tương đương hoặc thậm chí cao hơn.
15/08/2025

Báo cáo trường hợp: Sốc nhiễm trùng kèm viêm da, cân cơ hoại tử do nhiễm Vibrio vulnificus qua vết thương ở da

Vibrio vulnificus là một loại trực khuẩn gram âm, di động, ưa mặn được tìm thấy ở khắp mọi nơi, chủ yếu ở vùng nước mặn và nước lợ ven biển. V. Vulnificus gây ra 1 trong 3 hội chứng riêng biệt: viêm dạ dày-ruột, nhiễm trùng huyết tiên phát và nhiễm trùng vết thương với tỉ lệ tử vong cao. Bệnh thường xẩy ra ở những người mắc bệnh gan mãn tính, suy giảm miễn dịch, hoặc các bệnh gây thừa sắt trong cơ thể. Khi nghi ngờ nhiễm V. Vulnificus dựa trên tiền sử, dịch tễ, diễn biến lâm sàng, vi khuẩn học, kháng sinh thích hợp cần dùng càng sớm càng tốt và can thiệp ngoại khoa khi có chỉ định.