Tổng hội y học Việt Nam

Viện y học ứng dụng Việt Nam
ứng dụng y học vì sức khỏe người việt nam

U tuyến yên và sức khỏe sinh sản ở nữ

U tuyến yên là u lành tính nhưng lại có tác dụng xấu đối với sức khỏe sinh sản.

U tuyến yên và sức khỏe sinh sản ở nữ

Triệu chứng trên hệ sinh sản của u tuyến yên

U tuyến yên có thể gây ra các triệu chứng liên quan đến hormon bằng hai cách. Đối với một số người, khối u phát triển sẽ làm tổn thương bản thân tuyến yên và các tế bào tuyến yên có chức năng sản sinh hormon, làm ảnh hưởng đến quá trình tiết hormon và hậu quả là cơ thể thiếu một hoặc nhiều hormon từ tuyến yên. Cách khác, khối u có thể rơi vào tình trạng tăng hoạt động (overfuntioning), nghĩa là tự sản sinh quá nhiều hormon, dẫn đến nồng độ các hormone đó tăng cao trong cơ thể và gây ra các triệu chứng lâm sàng cụ thể.

U tuyến yên phổ biến nhất là dạng không hoạt động – không làm tăng tiết hormon nên không có biểu hiện lâm sàng. Những khối u dạng này thường được phát hiện ngẫu nhiên do có các biểu hiện chèn ép một số phần của não gây đau đầu, giảm thị lực khi khối u tương đối lớn.

Loại phổ biến thứ hai là khối u sản sinh prolactin (u tiết prolactin) chiếm 30% các trường hợp.  Khối u này được phát hiện nhiều nhất trong phụ khoa do nó ảnh hưởng đến chức năng sinh sản, chu kì kinh nguyệt và ham muốn tình dục. U tiết prolactin có xu hướng nhỏ và tác động đến cơ thể qua việc tăng lượng prolactin huyết thanh. Để thận trọng trong việc chẩn đoán u tiết prolactin, bệnh nhân nếu có mức prolactin >100 ng/ml thì được coi là có vấn đề. Bởi vì một số thuốc (VD Respirtol hoặc thuốc phenothiazine khác) làm tăng lượng prolactin, nên cần loại trừ việc bệnh nhân dùng thuốc để đưa ra kết luận có u tuyến yên hay không.

Một số bệnh nhân có prolactin ít tăng hoặc ở mức rất bình thường (VD >25 ng/ml) có thể bị u tiết prolactin hoặc khối u không hoạt động – gọi là “hiệu ứng âm thầm” (stalk effect). Sự khác biệt rất quan trọng vì thừa prolactin do khối u tuyến yên tiết ra được chữa khỏi ở phần lớn bệnh nhân bằng liệu pháp chủ vận Dopamin, trong khi đối với trường hợp “hiệu ứng âm thầm” thì phương pháp đó không hiệu quả. Sự khác biệt không phải lúc nào cũng rõ ràng. Bác sĩ nội tiết sẽ chẩn đoán khối u tuyến yên đó là dạng không hoạt động hay là u tiết prolactin, kết hợp với các xét nghiệm tất cả những hormon liên quan đến chức năng tuyến yên.  

Các ảnh hưởng khác của u tuyến yên bao gồm tăng tiết hormon tăng trưởng (gây ra bệnh to cực), hormon ACTH (gây bệnh Cushing) và số ít tiết TSH (gây cường giáp).
Ba phần tư số trường hợp u tuyến yên rơi vào u không hoạt động hoặc u tiết prolactin, vì vậy việc xác định chính xác loại u tuyến yên của bạn là rất quan trọng trong điều trị u tuyến nói chung và ảnh hưởng cho sức khỏe sinh sản nói riêng.   

Hệ thống nội tiết dễ bị tổn thương do tác động ngoại cảnh, nhất là trục tuyến yên – tuyến sinh dục. Xáo trộn nhỏ trong nhịp điệu thay đổi của sản sinh FSH hoặc LH có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản và ham muốn tình dục và gây tắt kinh. Vì vậy, tất cả các trường hợp u tuyến yên có thể gây vô sinh, và nên cân nhắc khả năng khối u tuyến yên trong chẩn đoán vô sinh, đặc biệt nếu FSH và/hoặc LH thấp.

Prolactin thấp thì không được coi là dấu hiệu đáng kể cần can thiệp. Prolactin cao có thể gây hiện tượng chảy sữa bất thường. Kinh nguyệt không đều cũng là triệu chứng phổ biến như vô sinh và giảm ham muốn. Nếu prolactin cao kéo dài, người bệnh có nguy cơ bị loãng xương. Vì vậy, bác sĩ nội tiết sẽ xét nghiệm nồng độ xương với bệnh nhân chưa được chữa u tiết prolactin hoàn toàn và can thiệp thuốc nếu bệnh nhân có mật độ xương thấp và nguy cơ dẫn đến loãng xương.

Điều trị

Một khi đã chẩn đoán xác định hoặc có rất ít khả năng nghi ngờ, người bệnh cần được theo dõi và điều trị bởi bác sỹ chuyên khoa nội tiết hoặc phẫu thuật thần kinh. Kể cả u tiết prolactin “đơn giản” cũng có ảnh hưởng đến trục tuyến yên - sinh dục, và thường không có biểu hiện tức thì trong phụ khoa. Bác sĩ nội tiết hoặc bác sĩ phẫu thuật thần kinh sẽ tư vấn và xác định phương pháp điều trị tốt nhất trên quan điểm nội khoa và ngoại khoa tương ứng.

Phương pháp điều trị bằng thuốc bao gồm thay thế hormon khi nồng độ hormon thấp hoặc chế ngự khi nồng độ hormon cao. Điều trị u tiết prolactin bằng thuốc là lựa chọn tiếp cận ban đầu do thành công của thuốc chủ vận Dopamin chẳng hạn Bromocriptine (Parlodel) hoặc Cabergoline (Dostinex). Thuốc này sẽ không có hiệu quả ở bệnh nhân bị u tuyến yên khác so với u tiết prolactin. Đối với bệnh nhân u tiết prolactin, thuốc đặc biệt thành công trong việc giảm mức prolactin trong máu và đôi khi thu nhỏ khối u.

Bệnh nhân có u tiết prolactin sẽ phải phẫu thuật trong các trường họp sau:

  • Khi dùng thuốc điều trị chủ vận dopamin không có hiệu quả hoặc gây tác dụng phụ như suy nhược, điển hình là ảnh hưởng đến đường tiêu hóa.
  • Những trường hợp sử dụng thuốc thành công nhưng không hoàn toàn, do vậy cần phẫu thuật bóc tách thu nhỏ khối u và việc này có hiệu quả hơn so với việc điều trị bằng thuốc.
  • Cuối cùng, một số bệnh nhân sẽ được chỉ định phẫu thuật vì ngại dùng thuốc suốt đời. Đối với bệnh nhân Cushing hoặc bị to viễn cực, điều trị ưu tiên hầu hết là phẫu thuật; đối với bị nhân u tuyến yên không tiết hormon gây suy tuyến yên hoặc quá to và gây nguy hiểm đến thị giác, phẫu thuật luôn là sự lựa chọn đầu tiên. Liệu pháp xạ trị được dự phòng với khối u được chữa bằng phương pháp khác, có tính xâm lấn ít, u ảnh hưởng chức năng hormon mà phẫu thuật không thể chữa.

Phẫu thuật u tuyến yên qua xoang bướm là phương pháp phổ biến để cắt bỏ u tuyến yên. Hơn 95% khối u tuyến yên có thể chữa hồi phục bằng phẫu thuật theo nhiều cách. Phương pháp phẫu thuật này phổ biến vì cho phép tiếp cận trực tiếp từ vách mũi qua xoang xương bướm đến hố yên đằng sau. Khi phương pháp này thực hiện đúng cách, sẽ có thể tránh động vào não và là thủ thuật rất an toàn.

Phẫu thuật qua xương sọ craniotomy chỉ cần thiết với khối u có tính chất đặc biệt như tái phát dai dẳng và phát triển vượt qua hố yên, phát triển vào đến bên trong xoang hang hoặc xung quanh động mạch cảnh, hoặc tổn tương xung quanh thần kinh thị giác và giao thoa thị giác, hoặc u tuyến yên đã quá to để có thể phẫu thuật qua xoang bướm.   

Tham khảo thêm thông tin tại bài viết: 

ThS.Bs.Trần Thu Nguyệt - Viện Y học ứng dụng Việt Nam - tổng hợp từ Pitutary.org
Bình luận
Tin mới
  • 18/07/2025

    5 loại thực phẩm giúp ngăn ngừa loãng xương

    Để hạn chế tình trạng loãng xương cơ thể cần cung cấp đủ vitamin D và canxi theo nhu cầu của từng lứa tuổi qua chế độ ăn khoa học, đủ dinh dưỡng và giàu canxi.

  • 18/07/2025

    Ô nhiễm không khí và nguy cơ với sức khỏe, những giải pháp bảo vệ sức khỏe cho trẻ em.

    Trong những năm gần đây, ô nhiễm không khí đã trở thành một trong những vấn đề môi trường nghiêm trọng nhất, ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe con người ở mọi lứa tuổi. Đặc biệt, trẻ nhỏ đang ở giai đoạn phát triển thể chất và thần kinh lại là nhóm đối tượng dễ tổn thương nhất.

  • 17/07/2025

    3 tác dụng phụ của quả vải và lưu ý khi ăn vải

    Quả vải tuy ngon miệng và bổ dưỡng nhưng cũng cần đi lưu ý một số điều khi ăn để đảm bảo an toàn cho sức khỏe, đặc biệt là với một số đối tượng.

  • 17/07/2025

    Nhiệt độ thời tiết ảnh hưởng thế nào tới tâm trạng của bạn?

    Thời tiết thất thường có khiến bạn cảm thấy khó chịu. Trời mưa bạn sẽ cảm thấy buồn chán còn trời nắng bạn sẽ cảm thấy vui tươi hơn. Bạn đã bao giờ thắc mắc tại sao cảm xúc của bạn luôn thay đổi khi thời tiết thay đổi hay chưa? Đặc biệt là vào lúc giao mùa? Vậy hãy cùng Viện Y học ứng dụng tìm hiểu thêm với bài viết dưới đây

  • 16/07/2025

    Ăn rau quả nhiều màu sắc có lợi gì cho sức khỏe?

    Ăn rau quả nhiều màu sắc hay còn gọi là 'ăn cầu vồng' không chỉ đơn giản là cách trang trí món ăn hấp dẫn mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe.

  • 16/07/2025

    Sốt xuất huyết ở trẻ nhỏ: Những dấu hiệu cảnh báo không nên bỏ qua

    Sốt xuất huyết là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do vi rút Dengue gây ra, lây lan chủ yếu qua vết đốt của muỗi Aedes aegypti. Mặc dù bệnh có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, trẻ nhỏ lại là đối tượng đặc biệt dễ bị tổn thương do hệ miễn dịch còn non yếu.

  • 15/07/2025

    Các hoạt động thể thao dưới nước phù hợp cho người cao tuổi trong mùa hè

    Mùa hè với những ngày nắng nóng kéo dài không chỉ là thời điểm để thư giãn mà còn là cơ hội tuyệt vời để người cao tuổi tham gia các hoạt động thể thao dưới nước. Đây là hình thức vận động nhẹ nhàng, ít gây áp lực lên cơ thể, đồng thời mang lại nhiều lợi ích sức khỏe vượt trội.

  • 14/07/2025

    Bài tập tốt nhất cho chứng đau thắt lưng

    Đau thắt lưng là một trải nghiệm phổ biến đối với nhiều người. Nó thường có thể dẫn đến đau, ngứa ran hoặc tê ở phần thân dưới. Có nhiều nguyên nhân gây đau thắt lưng, phổ biến nhất bao gồm căng cơ, tư thế xấu và tuổi tác.

Xem thêm