Tổng hội y học Việt Nam

Viện y học ứng dụng Việt Nam
ứng dụng y học vì sức khỏe người việt nam

Thanh thiếu niên bị trầm cảm: nên và không nên làm gì

Nếu con bạn đang bước vào tuổi dậy thì, hẳn là bạn đã quen với các phản ứng như im lặng hoặc lờ đi khi tranh cãi với con trong một cuộc thảo luận, trẻ có thể sẽ ngủ cả ngày nếu không bị bạn đánh thức, trẻ cũng có xu hướng thích đối mặt với máy tính và điện thoại nhiều hơn so với việc đối mặt với các thành viên trong gia đình.

Những hành vi này là đặc trưng của đa số các thanh thiếu niên trong lứa tuổi này, tuy nhiên, đây cũng có thể là những dấu hiệu trầm cảm. Những thay đổi đột ngột về tâm trạng của trẻ có thể sẽ khiến bạn băn khoăn rằng đó là dấu hiệu bình thường hay các triệu chứng về sức khoẻ tâm thần ở trẻ.

Trầm cảm ở thanh thiếu niên thường bao gồm:

  • Dễ bị kích động một cách bất thường
  • Dễ nổi nóng
  • Mệt mỏi, thiếu năng lượng, lờ đờ
  • Đau, nhức hoặc các vấn đề về tiêu hoá
  • Không hào hứng với các công việc hàng ngày
  • Không hào hứng với những khoảng thời gian sum vầy với gia đình hoặc bạn bè
  • Điểm số ở trường bị sụt giảm hoặc không thích thú khi đi học
  • Tự chỉ trích hoặc tự có thái độ tiêu cực với bản thân mình
  • Thường nói chuyện về cái chết, tự tử

Nếu bạn nhận thấy những dấu hiệu trên xuất hiện nhiều ngày trong tuần và kéo dài trên 1-2 tuần, thì có thể trẻ đã bị trầm cảm. Dưới đây là những cách giúp bạn có thể tiếp cận và trò chuyện với trẻ.

Hỏi (và luôn hỏi)

Hãy tìm một nơi yên tĩnh, riêng tư để trò chuyện với trẻ. Sẽ dễ dàng hơn với trẻ nếu chỉ có một phụ huynh (cha hoặc mẹ) trò chuyện với trẻ, vì việc đối mặt với cả hai bố mẹ một lúc có thẻ sẽ quá sức với trẻ hoặc tạo ra bầu không khí căng thẳng hơn. Bạn nên đưa ra các dấu hiệu của trẻ khiến bạn lo lắng:

  • Mẹ không hiểu tại sao gần đây con không dành nhiều thời gian vui chơi với bạn bè?
  • Mẹ rất lo lắng vì dạo này con ngủ nhiều hơn bình thường
  • Mẹ nhận thấy gần đây còn rất dễ nổi nóng với mọi người
  • Mẹ lo ngại vì thấy con không cố gắng trong việc học tập

Sau đó, hãy tiếp tục cuộc trò chuyện bằng các câu hỏi gợi mở hơn:

  • Chuyện gì khiến con lại thay đổi suy nghĩ về các bạn thế?
  • Chuyện gì đang làm con cảm thấy lo lắng?
  • Có chuyện gì khiến con lại cảm thấy thế?
  • Con đã bao giờ nghĩ về cái chết hoặc tự tử chưa?

Hỏi trẻ về các suy nghĩ về việc tự tử sẽ giúp trẻ tìm được những sự hỗ trợ dễ dàng hơn. Phía dưới sẽ cung cấp nhiều phương pháp dự phòng tình trạng tự tử. Nhiều cha mẹ cũng sẽ cảm thấy lo lắng và muốn đưa trẻ đến gặp các chuyên gia tâm lý ngay lập tức. Tuy nhiên, hãy bình tĩnh nói chuyện với trẻ trước, bạn sẽ có cái nhìn rõ ràng hơn về những gì đang diễn ra.

Nếu trẻ không cởi mở trong cuộc trò chuyện đầu tiên với bạn, hãy tiếp tục hỏi. Nếu trẻ lờ đi khi nói về tình trạng trầm cảm, hãy cố gắng nhắc trẻ rằng đó là một hiện tượng sức khoẻ bình thường, và trẻ không thể tự kiểm soát được nếu không có sự giúp đỡ từ người lớn.

Sẵn sàng lắng nghe

Khi trẻ đã bắt đầu mở lòng hơn, hãy lắng nghe một cách tích cực để trẻ cảm thấy rằng trẻ đang được lắng nghe. Hãy cố gắng ngừng các việc bạn đang làm dở càng sớm càng tốt, như công việc, đang nấu bữa tối hay đang dỗ em bé đi ngủ để không bị mất đi cơ hội lắng nghe trẻ.

Trầm cảm đôi khi sẽ khiến trẻ cảm thấy mình trở thành gánh nặng cho người thân. Nếu bạn nói với trẻ những câu kiểu như “Chờ mẹ 5 phút” thì trẻ sẽ coi đó là một sự từ chối và sẽ ngần ngại trong việc “làm phiền” bạn trong lần tiếp theo.

Nếu bạn không thể dừng các việc bạn đang làm, thì bạn nên dành một chút thời gian để giải thích cho trẻ hiểu. “Mẹ rất muốn lắng nghe toàn bộ câu chuyện của con, nhưng mẹ cần cho em đi ngủ trước đã. Con có thể đợi mẹ khoảng 45 phút sau đó mẹ sẽ dành toàn bộ thời gian cho con, được chứ?”

Khi nói chuyện với trẻ, hãy cố gắng:
  • Tập trung toàn bộ sự chú ý vào trẻ
  • Tránh làm gián đoạn câu chuyện của trẻ, hãy để trẻ tự do chia sẻ câu chuyện của bạn, kể cả khi sẽ hơi mất thời gian của bạn.
  • Hãy tập trung vào những gì trẻ nói, chứ không tập trung vào những gì bạn muốn nói với trẻ
  • Tổng hợp lại những gì bạn vừa nói với trẻ để đảm bảo rằng trẻ hiểu toàn bộ những gì bạn đang nói.
  • Nếu bạn không rõ về bất cứ nội dung nào trẻ vừa nói, hãy hỏi lại trẻ

Bạn có thể không hiểu hết những gì trẻ đang cảm thấy, nhưng tránh việc “thu nhỏ vấn đề” hoặc làm tổn thương trẻ bằng các câu nói như:

  • Ồ đó không phải là vấn đề lớn đâu
  • Tất cả mọi người đều cảm thấy như vậy
  • Hồi mẹ bằng tuổi con mẹ cũng cảm thấy như thế, nhưng rồi mẹ vẫn lớn lên bình thường.

Thay vào đó, hãy nói những câu như:

  • Mẹ hiểu con đang bị quá tải bởi những suy nghĩ đó
  • Con không cô đơn. Mẹ sẽ luôn ở bên con
  • Mẹ hiểu con đã kiệt sức vì luôn cảm thấy buồn bã trong một khoảng thời gian dài như vậy. Con đã phải chịu đựng rất nhiều rồi.

Giúp trẻ tìm kiếm sự hỗ trợ

Mặc dù sự trò chuyện và giúp đỡ của bạn có thể tạo ra sự khác biệt rất lớn trong suy nghĩ của trẻ, nhưng thường thì một sự hỗ trợ từ các chuyên gia vẫn là cách tốt nhất để cải thiện các triệu chứng.

Nếu trẻ chống lại việc đi trị liệu, hãy nói chuyện với chuyên gia tâm lý hoặc với người giáo viên mà con bạn tin tưởng để trẻ cảm thấy thoải mái hơn với chuyện này. Có thể trẻ sẽ sẵn sàng trị liệu hơn khi có những người lớn khác mà trẻ tin tưởng cũng ủng hộ trẻ đi trị liệu.

Trò chuyện với trẻ về quá trình trị liệu sẽ diễn ra như thế nào cũng sẽ giúp làm sáng tỏ suy nghĩ của trẻ. Nếu trẻ lo lắng về việc nhập viện hoặc bị ép uống thuốc, hãy trao đổi với chuyên gia về những băn khoăn này của trẻ để giúp các chuyên gia có chiến lược tiếp cận trẻ tốt hơn.

Giảm thiểu thời gian để trẻ một mình

Hãy khuyến khích trẻ tham gia vào các công việc gia đình để trẻ cảm thấy được ủng hộ hơn. Tuy nhiên, vẫn cần tôn trọng không gian riêng tư và những lúc trẻ muốn ở một mình.

Hãy nhớ rằng trầm cảm là một căn bệnh. Nếu trẻ bị cúm, trẻ sẽ cần được nghỉ ngơi, không làm việc nhà và nghỉ học. Tuy nhiên bệnh trầm cảm vẫn có thể rút hết năng lượng của trẻ và khiến trẻ không thể tham gia được vào các hoạt động thông thường. Trẻ có thể cảm thấy:

  • Khó tập trung hơn bình thường
  • Di chuyển chậm chạp hơn
  • Cảm thấy phiền muộn hoặc tự chỉ trích mình nhiều hơn khi trẻ mắc lỗi

Khuyến khích trẻ làm những việc vừa sức và thường xuyên nhắc nhở trẻ thay vì chỉ trích trẻ. Cố gắng không tạo thêm căng thẳng cho trẻ bằng các câu nói kiểu như: “ Sắp hết hạn nộp đơn đăng ký vào đại học rồi đấy” hoặc “Con không cần ôn thi cuối kỳ à?”. Nhiều khả năng trẻ vốn đã rất áp lực về những vấn đề này rồi và thậm chí trẻ sẽ tự nhận lỗi về mình khi những vấn đề trên gặp khó khăn.

Thay vào đó, hãy cho trẻ lựa chọn một vài việc nhà trẻ có thể làm và tìm cách giúp trẻ hoàn thành những công việc dang dở một cách có kế hoạch hơn.

Ví dụ, nếu ở trường trẻ đang có một dự án, một bài tập nhóm, bạn có thể:

  • Giúp trẻ lên ý tưởng về các chủ đề
  • Giúp trẻ dưng khung gạch đầu dòng các vấn đề chính
  • Đưa trẻ đến thư viện để tìm tài liệu

Tạo ra thay đổi của cả gia đình

Các thay đổi về lối sống có thể có rất nhiều lợi ích cho các triệu chứng trầm cảm. Những thay đổi có thể bao gồm:

  • Thực hiện nhiều hoạt động thể chất hơn
  • Thường xuyên có những bữa ăn đủ dinh dưỡng
  • Dành nhiều thời gian ở ngoài trời
  • Dành riêng thời gian đi ngủ riêng
  • Hình thành một số thói quen buổi tối, trước giờ ngủ

Phối hợp thêm những thay đổi này vào thói quen hàng ngày của gia đình bạn có thể sẽ giúp cải thiện sức khoẻ chung của mọi người. Ngoài ra, những thói quen mới này cũng sẽ giúp tăng thời gian tương tác giữa mọi người trong gia đình, giúp trẻ được kết nối nhiều hơn.

Một số hoạt động bạn có thể cân nhắc:

  • Cả gia đình cùng đi bộ sau bữa tối
  • Dành 1-2 giờ trước khi đi ngủ là giờ không dùng thiết bị điện tử. Thay vào đó, cả gia đình có thể chơi cờ, chơi xếp hình, đoán chữ hoặc cùng nhau nghe audiobook.
  • Nếu có thể, cả gia đình hãy cùng nhau nấu ăn. Để trẻ tham gia vào việc lên thực đơn và nấu nướng. Bạn cũng có thể thử thách trẻ bằng cách nghĩ ra các món ăn mới
  • Đảm bảo rằng mọi người lên giường đúng giờ để ngủ đúng thời gian cần thiết. Thanh thiếu niên cần từ 8-10 tiếng để ngủ mỗi đêm.

Khuyến khích các mối quan hệ tích cực

Duy trì các tình bạn quan trọng có thể giúp trẻ cảm thấy được kết nối hơn khi trẻ gặp các vấn đề trong cuộc sống. Hãy cân nhắc việc cho trẻ “phá luật” một lần. Ví dụ, nếu bạn thường không cho trẻ ngủ qua đêm ở nhà bạn hoặc đi chơi buổi tối, bạn có thể cho phép trẻ làm một vài lần cho đến khi các triệu chứng của trẻ được cải thiện. Bạn cũng có thể ra điều kiện với trẻ: làm xong bài tập hoặc giúp mẹ làm bữa tối thì trẻ sẽ được sang nhà bạn ngủ.

Bạn cũng có thể khuyến khích trẻ thử các hoạt động sở thích mới, như chơi guitar, học vẽ hoặc chơi một môn thể thao. Làm từ thiện hoặc các hoạt động thiện nguyện khác cũng có thể giúp trẻ giảm thấy bớt trầm cảm.

Kết luận 

Bạn là người biết rõ con mình hơn ai hết, vì vậy bạn có thể biết được khi nào có điều gì đó không ổn. Nếu trẻ thường xuyên có vẻ thấp thỏm hoặc cáu kỉnh, hãy nói chuyện với trẻ về việc tìm kiếm sự trợ giúp trong việc điều trị bệnh trầm cảm.

Trên hết, đừng quên nhấn mạnh rằng bạn luôn đứng về phía trẻ và sẽ làm bất cứ điều gì cần thiết để nhận được sự ủng hộ của trẻ. Trẻ có thể sẽ từ chối, nhưng nếu trẻ đang lắng nghe thì lời nói của bạn có thể tạo ra sự khác biệt.

Tham khảo thêm thông tin tại bài viết: Thuốc chống trầm cảm và nguy cơ tự tử

Bình luận
Tin mới
  • 02/09/2025

    3 nhóm người nên ăn quả na

    Na là một loại trái cây thơm ngon và giàu dinh dưỡng. Ăn na đúng cách mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe mọi người và cho một số nhóm người nhất định.

  • 02/09/2025

    Chăm sóc sức khỏe người lớn tuổi: mùa Vu Lan ý nghĩa

    Mùa Vu Lan là dịp để con cháu bày tỏ lòng hiếu thảo bằng cách quan tâm chăm sóc sức khỏe của ông bà, cha mẹ. Khi lớn tuổi, người cao tuổi dễ gặp các vấn đề về sức khỏe thể chất và tinh thần. Việc chăm sóc dinh dưỡng, khuyến khích vận động, quan tâm sức khỏe tinh thần và kiểm tra sức khỏe định kỳ sẽ giúp cha mẹ sống khỏe mạnh và tận hưởng trọn vẹn những mùa Vu Lan bên gia đình. Bài viết này sẽ hướng dẫn các phương pháp chăm sóc sức khỏe người cao tuổi một cách khoa học.

  • 01/09/2025

    Giá trị dinh dưỡng và 5 lợi ích sức khỏe bất ngờ từ hạt sen

    Hạt sen là loại thực phẩm có giá trị bổ dưỡng cao và còn được sử dụng trong một số bài thuốc y học cổ truyền. Nhiều nghiên cứu y học hiện đại đã chứng minh được những lợi ích sức khỏe tuyệt vời của loại hạt nhỏ bé này.

  • 01/09/2025

    An toàn du lịch lễ 2/9: Mẹo vui chơi khỏe mạnh

    Mỗi dịp lễ 2/9, người dân lại háo hức chuẩn bị cho những chuyến du lịch hoặc tham gia các sự kiện đông người như lễ diễu binh, hội hè. Đây là thời điểm lý tưởng để thư giãn, khám phá những vùng đất mới và gắn kết cùng gia đình, bạn bè.

  • 31/08/2025

    Thực phẩm tự nhiên giúp kiểm soát rối loạn mỡ máu

    Rối loạn mỡ máu không được kiểm soát là nguyên nhân dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Tình trạng này có liên quan trực tiếp đến chế độ ăn uống, đặc biệt là tiêu thụ quá nhiều chất béo không lành mạnh.

  • 31/08/2025

    Ảnh hưởng của mùa mưa tới hệ hô hấp

    Mùa mưa mang tới sự dễ chịu sau mùa hè oi bức, nhưng kèm theo những cơn mưa mát mẻ, nó cũng tìm tàng các mối nguy cơ về sức khỏe, đặc biệt là hệ hô hấp. Để bảo vệ sức khỏe của bạn, bạn cần hiểu rõ thời tiết trong mùa mưa và ngăn ngừa cái mối nguy cơ có thể ảnh hưởng tới sức khỏe của bạn

  • 30/08/2025

    Cảnh giác sốt xuất huyết và tay chân miệng vào mùa mưa

    Mùa mưa không chỉ mang đến không khí mát mẻ mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho các bệnh truyền nhiễm phát triển. Trong đó sốt xuất huyết và tay chân miệng là 2 bệnh lý đáng lo ngại nhất do tốc độ lây lan nhanh và nguy cơ biến chứng nghiêm trọng. Việc nhận biết sớm các triệu chứng và áp dụng các biện pháp phòng bệnh là yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe của trẻ. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về hai căn bệnh này, từ nguyên nhân, triệu chứng đến cách phòng tránh, giúp các bậc phụ huynh chủ động hơn trong việc chăm sóc con em mình.

  • 30/08/2025

    5 lợi ích sức khỏe tuyệt vời của giá đỗ ít người biết

    Giá đỗ được biết đến là loại thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất, chất xơ tốt cho sức khỏe. Thường xuyên ăn giá đỗ không chỉ có ích cho sức khỏe mà còn hỗ trợ phòng ngừa một số loại ung thư.

Xem thêm