Nhỏ sữa mẹ vào mắt trẻ nhỏ để điều trị đau mắt: Quan niệm sai lầm có thể gây ra những hậu quả nặng nề!

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tối ưu cho trẻ, và trẻ hấp thu sữa mẹ qua đường tiêu hóa. Sữa mẹ không chỉ cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho trẻ trong khoảng thời gian đầu đời mà còn cung cấp cho trẻ sự bảo vệ, khả năng miễn dịch tốt nhất mà không một loại sữa công thức nào có thể sao chép hay thay thế được. Tuy nhiên, đây không phải là lý do có thể áp dụng sữa mẹ trong điều trị các bệnh lý tại các cơ quan khác, chẳng hạn như điều trị nhiễm trùng mắt (viêm kết mạc) bằng cách nhỏ thẳng sữa mẹ vào mắt. Các bằng chứng khoa học đã chứng minh điều này.

Nhiễm trùng mắt (Viêm kết mạc) là gì?

Viêm kết mạc là một tình trạng nhiễm trùng có/hoặc không sưng màng lót ở mí mắt. Các triệu chứng của tình trạng nhiễm trùng này bao gồm mắt đỏ, sưng và cảm giác ngứa. Nguyên nhân phổ biến nhất là nhiễm virus, và tình trạng này còn hay được gọi dân gian là đau mắt đỏ. Đau mắt đỏ rất dễ lây lan và thường lây truyền tại các nhà trẻ và trường học, khi trẻ lây lẫn nhau rất nhanh.

Tình trạng viêm kết mạc do virus thường tự khỏi mà không cần điều trị gì trong khoảng một tuần. Đối với nguyên nhân do vi khuẩn, tình trạng này ít phổ biến hơn và thường được điều trị bằng các thuốc nhỏ mắt có bản chất kháng sinh [1]. Dị ứng hoặc kích ứng (ví dụ như từ dầu gội đầu chẳng hạn) cũng có thể gây viêm kết mạc ở trẻ nhỏ [2].

Các nghiên cứu về sữa mẹ và nhiễm trùng mắt

Có 03 nghiên cứu có thể thấy một số mối liên quan giữa 2 vấn đề này, nhưng tất cả đều tập trung vào tình trạng nhiễm trùng mắt hoặc tắc ống dẫn nước mắt ở trẻ sơ sinh. Hiện tại rất ít nghiên cứu đánh giá việc sử dụng sữa mẹ như một phương pháp điều trị viêm kết mạc ở trẻ mẫu giáo hoặc trẻ lớn. Bên cạnh đó, cần lưu ý rằng sữa được sử dụng trong các nghiên cứu dưới đây là sữa non. Sữa non là loại sữa đầu tiên xuất hiện, được sản sinh trong vài ngày sau khi em bé chào đời. Sữa non có hàm lượng kháng thể cao hơn nhiều so với sữa ở giai đoạn sau này.

Nghiên cứu số 1. Nghiên cứu được thực hiện tại Ấn Độ. Trong nghiên cứu, 51 trẻ sơ sinh được nhỏ sữa non vào mắt trong 3 ngày, trong khi 72 trẻ sơ sinh tại nhóm đối chứng không được điều trị tại mắt [3]. Kết quả cho thấy: khoảng 35% trẻ sơ sinh tại nhóm đối chứng và 6% trẻ sơ sinh tại nhóm có sử dụng sữa non cho khả năng cải thiện kết quả điều trị. Thoạt nhìn vào những kết quả này, các chuyên gia thấy rằng sữa non có thể giống như một chất ngăn ngừa nhiễm trùng rất hiệu quả. Tuy nhiên, khi được đưa ra đánh giá, kết quả của nghiên cứu đã gặp phải rất nhiều vấn đề nghi vấn.

• Thứ nhất: trong 4 năm trước khi nghiên cứu tiến hành, tỷ lệ viêm kết mạc chỉ là 5%. Vậy tại sao sau đó nhóm đối chứng có tỷ lệ nhiễm trùng tăng lên đến 35%? Điều này cho thấy kết quả không rõ ràng.
• Thứ hai: những đứa trẻ tại nhóm sử dụng sữa non đa phần được sinh mổ. Ngược lại, những trẻ tại nhóm đối chứng đều là những trẻ sinh thường. Sự ngẫu nhiêu trong quá trình chọn mẫu chưa được đảm bảo trong nghiên cứu. Hai nhóm trẻ hoàn toàn có thể phơi nhiễm với những yếu tố khác nhau hoàn toàn.

Dù vậy, điểm tích cực của nghiên cứu là không tìm thấy vấn đề nào về sự thiếu an toàn khi sử dụng sữa non trong điều trị viêm kết mạc ở trẻ sơ sinh.

Nghiên cứu số 2. Đây là một nghiên cứu trong ống nghiệm về nhiễm trùng mắt ở 22 trẻ sơ sinh tại Nigeria [4]. Mẫu bệnh phẩm lấy tại mắt của những trẻ bị nhiễm bệnh được ủ bằng 3 loại mẫu khác nhau: một số loại kháng sinh, sữa non và sữa mẹ giai đoạn sau sữa non. Các loại vi khuẩn chính được tìm thấy trong nghiên cứu này là Staph aureus và coliforms, và các biểu đồ dưới đây cho thấy mức độ nhạy cảm của các loại vi khuẩn này với 3 loại mẫu được thử nghiệm trong nghiên cứu.

• Sự phát triển của Staph aureus bị ức chế 100% bởi kháng sinh gentamicin, 50% bị ức chế bởi sữa non và hoàn toàn không bị ức chế bởi sữa trưởng thành. Điều này cho thấy hiệu quả của sữa mẹ chống lại nhiễm trùng tại mắt phụ thuộc loại nhiễm trùng, và sữa non có hiệu quả cao hơn so với sữa mẹ giai đoạn sau sữa non.
• Nghiên cứu này chỉ xem xét hai loại vi khuẩn trong số nhiều loại có thể gây nhiễm trùng mắt, và đương nhiên hoàn toàn không xem xét đối với các trường hợp nhiễm virus.
• Nghiên cứu được thực hiện trong ống nghiệm – tức là môi trường nhân tạo cho vi khuẩn phát triển. Điều này khác biệt rất nhiều so với môi trường trên mắt trong thực tế.

Nghiên cứu số 3. Đây là một nghiên cứu nhỏ được thực hiện tại Tây Ban Nha, đã so sánh hồi cứu việc sử dụng kháng sinh và sữa non như là phương pháp điều trị tắc ống dẫn nước mắt ở trẻ sơ sinh [5]. Theo kết quả nghiên cứu, tình trạng tắc ống dẫn nước mắt được cải thiện khi sử dụng sữa non nhanh hơn so với sử dụng kháng sinh, và việc sử dụng sữa non dường như hoàn toàn an toàn mà không gây ra các vấn đề nguy hiểm nào. Tuy nhiên khi được đặt câu hỏi về việc có khả năng sử dụng để điều trị tình trạng viêm kết mạc hay không, câu trả lời là hoàn toàn không vì không có đủ căn cứ.

Thực tế, không có đủ nghiên cứu về chủ đề này và các nghiên cứu cũng không cho thấy bằng chứng chính xác. Các nghiên cứu được mô tả trên đây chỉ cho thấy rằng sử dụng sữa non có tính an toàn và có thể có hiệu quả chống lại nhiễm trùng do vi khuẩn hay tắc ống dẫn nước mắt. Ngoài ra, sữa non dường như hiệu quả hơn so với sữa giai đoạn sau, có lẽ vì nồng độ kháng thể cao hơn (đặc biệt là IgA). Đối với sữa mẹ giai đoạn sau sữa non, chưa có nghiên cứu về khả năng chữa khỏi các tình trạng bệnh lý cho trẻ độ tuổi lớn hơn. Hơn nữa, tình trạng nhiễm khuẩn do virus cũng chưa được thống kê và đánh giá từ các nghiên cứu cụ thể. Do vậy, các chuyên gia cho rằng việc có thể sử dụng sữa mẹ để điều trị nhiễm trùng mắt ở trẻ hay không là không có căn cứ.

Sự nguy hiểm của việc tùy tiện sử dụng sữa mẹ nhỏ vào mắt cho trẻ

Việc nhỏ sữa mẹ vào mắt trẻ sơ sinh thực tế làm tăng các nguy cơ nhiễm trùng mắt cho trẻ, khiến trẻ dễ mắc các bệnh tại mắt hay làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh lý và dẫn đến các biến chứng như loét giác mạc, giảm thị lực hay mù lòa... Các chuyên gia cho rằng sữa mẹ không phải là vô khuẩn, và khi sữa được nhỏ vào mắt, chúng hoàn toàn có thể kéo theo vi khuẩn ở các vị trí khác như da vùng núm vú, dụng cụ vắt sữa... vào mắt. Hơn nữa, đây trở thành môi trường lí tưởng cho vi khuẩn sinh sôi và phát triển bởi sữa mẹ rất giàu đạm và các chất dinh dưỡng.

Trong thực tế đã có nhiều trường hợp cha mẹ sử dụng sữa mẹ để điều trị nhiễm trùng mắt cho trẻ một cách tự phát và gây ra những hậu quả nghiêm trọng, bao gồm cả mù lòa. Đặc biệt với các trường hợp trẻ viêm kết mạc do lậu cầu cần phải điều trị khẩn cấp ngay khi nghi ngờ vì giác mạc bị hoại tử và thủng rất nhanh, nếu cha mẹ tự ý sử dụng các biện pháp khác mà không cho trẻ đến cơ sở y tế để sử dụng kháng sinh kịp thời và đúng cách, hậu quả có thể là tình trạng mù lòa vĩnh viễn. Nhiều trường hợp trẻ nhập viện trong tình trạng mắt sưng đỏ, có nhiều gỉ mắt làm cho vấn đề nhiễm trùng càng trở nên trầm trọng, rất khó để phục hồi.

Vậy cần làm gì khi trẻ bị đau mắt?

Tình trạng nhiễm trùng mắt có thể tự khỏi trong vòng 1 tuần mà không cần điều trị gì đặc biệt. Tuy nhiên, khi trẻ gặp phải tình trạng này, các bậc phụ huynh có thể vệ sinh mắt cho trẻ để giúp trẻ hồi phục nhanh hơn:

• Nên lựa chọn loại nước muối sinh lý đẳng trương. Với nồng độ muối vừa phải có thể dễ dàng làm sạch mắt đồng thời không gây khô rát.
• Các bước vệ sinh mắt cho trẻ sơ sinh bao gồm: Bước 1, chuẩn bị sẵn nước ấm, bông y tế, khăm mềm. Bước 2, cho bông y tế vào nước muối đẳng trương và lau từ từ dịch theo chiều từ đầu mắt đến đuôi mắt. Mỗi ngày nên vệ sinh khoảng 2 lần hoặc khi mắt có gỉ. Bước 3, dùng khăn sạch đã nhúng trong nước ẩm rồi vắt thật khô lau toàn bộ khuôn mặt cho trẻ.
• Sau khi vệ sinh xong, cần giặt sạch khăn và phơi ở ngoài trời nắng. Đặc biệt, không sử dụng khăn mặt để lau lại các bộ phận khác. Ngoài ra, trước và sau khi vệ sinh mắt cho trẻ bố mẹ cần rửa tay thật kỹ với xà phòng để hạn chế vi khuẩn xâm nhập vào mắt bé.

Tổng kết

Sử dụng sữa mẹ để điều trị các tình trạng nhiễm trùng mắt cho trẻ nhỏ là điều không có căn cứ đến hiện tại, và thậm chí có thể gây ra những hậu quả nặng nề. Khi gặp phải tình trạng này, các chuyên gia đưa ra lời khuyên nên đưa trẻ đến cơ sở y tế để khám và được hướng dẫn điều trị hiệu quả và an toàn nhất.

Tham khảo thêm thông tin tại: Cách chăm sóc mắt trẻ sơ sinh

Tài liệu tham khảo:

1.  PubMed Health. Conjunctivitis. A.D.A.M. Medical Encyclopedia  2010  [cited 2011 November 6].

2.  Fields, D. and A. Brown. Baby 411: Clear Answers and Smart Advice for Your Baby’s First Year. 3rd ed. Boulder, CO: Windsor Peak Press. 2008.

3.  Singh, M., P.S. Sugathan, and R.A. Bhujwala. Human colostrum for prophylaxis against sticky eyes and conjunctivitis in the newborn. J Trop Pediatr. 28(1): p. 35-7. 1982.

4.  Ibhanesebhor, S.E. and E.S. Otobo. In vitro activity of human milk against the causative organisms of ophthalmia neonatorum in Benin City, Nigeria. J Trop Pediatr. 42(6): p. 327-9. 1996.

5.  Verd, S. Switch from antibiotic eye drops to instillation of mother’s milk drops as a treatment of infant epiphora. J Trop Pediatr. 53(1): p. 68-9. 2007.