Tổng hội y học Việt Nam

Viện y học ứng dụng Việt Nam
ứng dụng y học vì sức khỏe người việt nam

Các nguyên nhân gây thừa cân và béo phì

Béo phì ngày càng trở nên phổ biến và đáng lo ngại bởi những nguy cơ lớn cho sức khỏe. Vì vậy, hiểu biết về các nguyên nhân gây bệnh để có cách điều chỉnh hợp lí là hết sức quan trọng.

Mất cân bằng năng lượng

Mất cân bằng năng lượng là nguyên nhân thường gặp nhất gây thừa cân và béo phì. Cân bằng năng lượng nghĩa là năng lượng VÀO ngang bằng với năng lượng RA. Năng lượng VÀO là lượng calo mà bạn thu được từ thức ăn và đồ uống. Năng lượng RA là năng lượng mà cơ thể sử dụng để thở, tiêu hóa và các hoạt động thể lực.

Để duy trì cân nặng hợp lí, bạn cần cân bằng năng lượng VÀO – RA theo thời gian.

Năng lượng VÀO – RA cân bằng: cân nặng ổn định

Năng lượng VÀO > RA: tăng cân

Năng lượng VÀO < RA: sụt cân

Thừa cân và béo phì xảy ra khi năng lượng mà bạn ăn vào nhiều hơn năng lượng mà bạn tiêu thụ.

Các nguyên nhân khác

Lối sống ít hoạt động

Một trong những lí do mà mọi người ít vận động là do ngồi trước ti vi và máy tính để làm việc, học tập và giải trí. Trên thực tế, nếu ngồi xem ti vi trên 2 giờ mỗi ngày sẽ làm tăng nguy cơ thừa cân và béo phì.

Những lí do khác của lối sống tĩnh tại bao gồm: ngồi trên ô tô thay vì đi bộ, ít hoạt động do yêu cầu của công việc hoặc ở nhà do sự tiện lợi của công nghệ hiện đại, thiếu các tiết học thể dục ở trường…

Những người ít vận động dễ bị tăng cân do họ không đốt cháy calo được cung cấp từ thức ăn và đồ uống. Lối sống tĩnh tại còn làm tăng nguy cơ của các bệnh lí mạch vành, tăng huyết áp, đái tháo đường, ung thư đại tràng và các vấn đề sức khỏe khác.

Môi trường

Môi trường của chúng ta không ủng hộ các thói quen sống tốt cho sức khỏe, trên thực tế, nó còn tạo thuận lợi cho béo phì. Một vài lí do có thể kể đến là:

- Thiếu vỉa hè và không gian an toàn để tập luyện. Không có vị trí để đỗ xe, lề đường, các phòng tập có giá cả hợp lí,... khiến nhiều người gặp khó khăn để hoạt động thể thao.

- Lịch trình làm việc: nhiều người nói họ không có thời gian để vận động vì công việc kéo dài nhiều giờ.

- Khẩu phần ăn quá lớn: nhiều người ăn những suất ăn khổng lồ ở nhà hàng, nơi bán đồ ăn nhanh, ga tàu, rạp chiếu phim, siêu thị và thậm chí là ở nhà. Những bữa ăn này có thể bằng nhu cầu của 2 người và thậm chí là nhiều  hơn. Ăn quá nhiều tức là năng lượng VÀO của bạn quá lớn. Theo thời gian, nó sẽ gây tăng cân nếu bạn không có chế độ tập luyện hợp lí.

- Thiếu các thực phẩm lành mạnh. Nhiều người không sống gần siêu thị, nơi bán các thực phẩm lành mạnh hoặc đối với họ các thực phẩm này có giá quá đắt.

Yếu tố di truyền

Các nghiên cứu được thực hiện trên những cặp song sinh cho thấy yếu tố gen có ảnh hưởng lớn đến trọng lượng. Thừa cân và béo phì có khuynh hướng di truyền. Bạn sẽ có nguy cơ cao bị thừa cân nếu cha hoặc mẹ hoặc cả hai bị thừa cân, béo phì.

Gen của bạn cũng ảnh hưởng đến lượng chất béo cũng như những vị trí dự trữ chúng trong cơ thể. Bởi vì các thành viên trong gia đình có những thói quen vận động và chế độ ăn giống nhau nên cũng có mối liên quan giữa gen và môi trường.

Trẻ em cũng bắt chước những thói quen của cha mẹ chúng. Trẻ có cha mẹ bị thừa cân do có chế độ ăn quá nhiều năng lượng và lối sống ít vận động, cũng tăng nguy cơ bị thừa cân. Tuy nhiên, nếu những gia đình này có thói quen ăn uống lành mạnh và tập luyện thường xuyên thì nguy cơ của chúng cũng giảm đi.

Các vấn đề sức khỏe

Một vài vấn đề liên quan đến hóc-môn có thể gây thừa cân, béo phì, ví dụ như suy giáp, hội chứng Cushing, và hội chứng buồng trứng đa nang.

Suy giáp là tình trạng tuyến giáp không đủ hóc-môn dẫn đến chuyển hóa của cơ thể giảm xuống và gây tăng cân, mệt mỏi.

Hội chứng Cushing là tình trạng tuyến thượng thận sản xuất quá nhiều hóc-môn cortisol hoặc sử dụng các thuốc corticoid (ví dụ như prednisone) liều cao và kéo dài. Biểu hiện của hội chứng này bao gồm tăng cân, béo phần trên cơ thể, tích mỡ ở mặt, cổ, nhưng cẳng chân và cánh tay lại bé.

Hội chứng buồng trứng đa nang gặp ở 5-10% phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ. Họ thường bị béo phì, rậm lông, các vấn đề về sinh sản… do nồng độ androgen trong máu cao.

Thuốc

Một số thuốc có thể gây tăng cân như corticoid, thuốc chống trầm cảm và các thuốc chống động kinh.

Các thuốc này làm chậm quá trình đốt cháy calo của cơ thể, làm tăng cảm giác ngon miệng, và gây giữ nước. Tất cả những yếu tố này dẫn đến tăng cân.

Các vấn đề về tình cảm

Một số người ăn nhiều hơn khi họ cảm thấy buồn chán, tức giận hoặc căng thẳng. Theo thời gian, việc ăn quá nhiều sẽ dẫn đến tăng cân, béo phì.

Hút thuốc lá

Một số người tăng cân khi họ bỏ thuốc lá. Đó là do bạn sẽ cảm nhận mùi vị của thức ăn tốt hơn sau khi bỏ thuốc.

Một lí do khác là nicotin làm tăng sự đốt cháy calo của cơ thể, vì vậy, bạn sẽ tiêu thụ ít calo hơn sau khi bỏ thuốc. Tuy nhiên, hút thuốc còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lí nguy hiểm khác, vì vậy bỏ thuốc quan trọng hơn là việc nó có thể gây tăng cân.

Tuổi

Khi bạn già đi, các cơ sẽ có khuynh hướng bị teo đi, đặc biệt là nếu bạn ít vận động. Các cơ bị teo làm giảm sự đốt cháy calo của cơ thể. Nếu bạn không giảm lượng calo ăn vào khi ở tuổi già, bạn có thể sẽ tăng cân.

Tăng cân ở phụ nữ trung niên do nguyên nhân chính là tuổi tác và lối sống nhưng mãn kinh cũng đóng vai trò quan trọng. Nhiều phụ nữ tăng 2 kg khi mãn kinh và tích mỡ bụng nhiều hơn giai đoạn trước đó.

Mang thai

Trong thời kì mang thai, phụ nữ cần tăng cân để thai nhi phát triển tốt. Sau sinh, nhiều phụ nữ khó giảm cân, dẫn đến béo phì, đặc biệt ở những người mang đa thai (sinh đôi, sinh ba…)

Thiếu ngủ

Nghiên cứu chỉ ra rằng thiếu ngủ làm tăng nguy cơ béo phì. Ví dụ như một nghiên cứu được thực hiện ở thiếu niên cho thấy, ngủ ít làm tăng tỉ lệ béo phì. Ngoài ra, ngủ ít cũng làm tăng nguy cơ béo phì ở các độ tuổi khác.

Những người ngủ ít thường ăn những thức ăn giàu calo và đường hơn, có thể dẫn đến chứng ăn vô độ, thừa cân và béo phì.

Giấc ngủ giúp duy trì sự cân bằng các hóc-môn tạo nên cảm giác đói (ghrelin) và cảm giác no (leptin). Khi bạn không ngủ đủ, lượng ghrelin sẽ tăng lên và lượng leptin giảm xuống, khiến cho bạn thường xuyên cảm thấy đói.

Giấc ngủ còn ảnh hưởng đến đáp ứng của cơ thể với insulin (hóc-môn điều hòa lượng đường trong máu). Thiếu ngủ có thể dẫn đến đường huyết cao hơn bình thường, làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường.

Thông tin thêm tham khảo tại bài viết: 4 sự thật bất ngờ về chuyển hóa chất trong cơ thể

Trương Phan Nam Bình - Viện Y học ứng dụng Việt Nam - Tổng hợp từ nhlbi.nih.gov
Bình luận
Tin mới
  • 17/05/2025

    Chế độ ăn tham khảo với người mắc hội chứng thiên thần

    Tuy không có chế độ ăn kiêng đặc biệt nào có thể chữa khỏi hội chứng thiên thần nhưng dinh dưỡng hợp lý có thể giúp kiểm soát cân nặng, cải thiện giấc ngủ, quản lý táo bón và hỗ trợ phát triển nhận thức.

  • 17/05/2025

    Thanh thiếu niên và tuổi dậy thì

    Dậy thì là một giai đoạn quan trọng trong cuộc đời mỗi người, đánh dấu sự chuyển đổi từ trẻ em sang người trưởng thành. Đây là giai đoạn cơ thể có nhiều thay đổi về mặt thể chất và tâm sinh lý, đặt nền móng cho sức khỏe sinh sản và sức khỏe tổng quát trong tương lai. Việc thấu hiểu những biến đổi này, cùng với sự quan tâm, hỗ trợ từ gia đình và xã hội, sẽ giúp thanh thiếu niên vượt qua giai đoạn dậy thì một cách an toàn và khỏe mạnh.

  • 16/05/2025

    Chế độ ăn uống tốt cho bệnh nhân lao hạch

    Bệnh lao hạch gây ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và khả năng ăn uống. Việc phát hiện sớm, điều trị đúng phác đồ và có chế độ dinh dưỡng hợp lý sẽ giúp người bệnh nhanh phục hồi sức khỏe.

  • 16/05/2025

    Lý do bạn bị đầy hơi sau khi ăn salad

    Bạn có thể dùng salad như một bữa ăn lành mạnh hoặc món ăn kèm, nhưng salad có thể gây ra một số vấn đề về tiêu hóa tùy thuộc vào thành phần của nó. Rau và trái cây sống là những thực phẩm có thể gây đầy hơi và chướng bụng do một số hợp chất và vi khuẩn, và chúng có thể là lý do tại sao bạn có thể bị đau bụng dữ dội sau khi ăn salad.

  • 15/05/2025

    5 lợi ích sức khỏe của quả lê và những kiêng kỵ khi ăn lê

    Quả lê không chỉ đơn thuần là một loại trái cây ngon mà còn là một vị thuốc tự nhiên rất tốt cho sức khỏe.

  • 15/05/2025

    Bệnh lý mùa hè thường gặp

    Mùa hè là thời điểm tuyệt vời để tận hưởng những ngày dài đầy nắng, tham gia các hoạt động ngoài trời và thư giãn. Tuy nhiên, nhiệt độ và độ ẩm cao trong mùa hè cũng có thể gây ra một số vấn đề sức khỏe. Việc nhận biết các bệnh lý mùa hè phổ biến, nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng tránh sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình.

  • 14/05/2025

    Chế độ ăn cho người bị chấy rận

    Chấy rận không chỉ gây ngứa ngáy khó chịu mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể. Chế độ ăn uống khoa học, giàu dinh dưỡng có thể giúp tăng cường sức đề kháng, giảm ngứa ngáy và hỗ trợ quá trình điều trị chấy rận hiệu quả hơn.

  • 14/05/2025

    Lợi ích sức khỏe của ngải cứu

    Ngải cứu là loại rau cũng như phương thuốc được dùng phổ biến trong đời sống người dân. Mặc dù ngải cứu đã được sử dụng nhiều trong y học phương Đông với nhiều công dụng tuyệt vời trong suốt chiều dài lịch sử, tuy nhiên y học hiện đại chưa chứng minh được tất cả những lợi ích cổ truyền của ngải cứu. Cùng tìm hiểu về loại cây này qua bài viết sau đây!

Xem thêm