Tổng hội y học Việt Nam

Viện y học ứng dụng Việt Nam
ứng dụng y học vì sức khỏe người việt nam

Các nguyên nhân gây thừa cân và béo phì

Béo phì ngày càng trở nên phổ biến và đáng lo ngại bởi những nguy cơ lớn cho sức khỏe. Vì vậy, hiểu biết về các nguyên nhân gây bệnh để có cách điều chỉnh hợp lí là hết sức quan trọng.

Mất cân bằng năng lượng

Mất cân bằng năng lượng là nguyên nhân thường gặp nhất gây thừa cân và béo phì. Cân bằng năng lượng nghĩa là năng lượng VÀO ngang bằng với năng lượng RA. Năng lượng VÀO là lượng calo mà bạn thu được từ thức ăn và đồ uống. Năng lượng RA là năng lượng mà cơ thể sử dụng để thở, tiêu hóa và các hoạt động thể lực.

Để duy trì cân nặng hợp lí, bạn cần cân bằng năng lượng VÀO – RA theo thời gian.

Năng lượng VÀO – RA cân bằng: cân nặng ổn định

Năng lượng VÀO > RA: tăng cân

Năng lượng VÀO < RA: sụt cân

Thừa cân và béo phì xảy ra khi năng lượng mà bạn ăn vào nhiều hơn năng lượng mà bạn tiêu thụ.

Các nguyên nhân khác

Lối sống ít hoạt động

Một trong những lí do mà mọi người ít vận động là do ngồi trước ti vi và máy tính để làm việc, học tập và giải trí. Trên thực tế, nếu ngồi xem ti vi trên 2 giờ mỗi ngày sẽ làm tăng nguy cơ thừa cân và béo phì.

Những lí do khác của lối sống tĩnh tại bao gồm: ngồi trên ô tô thay vì đi bộ, ít hoạt động do yêu cầu của công việc hoặc ở nhà do sự tiện lợi của công nghệ hiện đại, thiếu các tiết học thể dục ở trường…

Những người ít vận động dễ bị tăng cân do họ không đốt cháy calo được cung cấp từ thức ăn và đồ uống. Lối sống tĩnh tại còn làm tăng nguy cơ của các bệnh lí mạch vành, tăng huyết áp, đái tháo đường, ung thư đại tràng và các vấn đề sức khỏe khác.

Môi trường

Môi trường của chúng ta không ủng hộ các thói quen sống tốt cho sức khỏe, trên thực tế, nó còn tạo thuận lợi cho béo phì. Một vài lí do có thể kể đến là:

- Thiếu vỉa hè và không gian an toàn để tập luyện. Không có vị trí để đỗ xe, lề đường, các phòng tập có giá cả hợp lí,... khiến nhiều người gặp khó khăn để hoạt động thể thao.

- Lịch trình làm việc: nhiều người nói họ không có thời gian để vận động vì công việc kéo dài nhiều giờ.

- Khẩu phần ăn quá lớn: nhiều người ăn những suất ăn khổng lồ ở nhà hàng, nơi bán đồ ăn nhanh, ga tàu, rạp chiếu phim, siêu thị và thậm chí là ở nhà. Những bữa ăn này có thể bằng nhu cầu của 2 người và thậm chí là nhiều  hơn. Ăn quá nhiều tức là năng lượng VÀO của bạn quá lớn. Theo thời gian, nó sẽ gây tăng cân nếu bạn không có chế độ tập luyện hợp lí.

- Thiếu các thực phẩm lành mạnh. Nhiều người không sống gần siêu thị, nơi bán các thực phẩm lành mạnh hoặc đối với họ các thực phẩm này có giá quá đắt.

Yếu tố di truyền

Các nghiên cứu được thực hiện trên những cặp song sinh cho thấy yếu tố gen có ảnh hưởng lớn đến trọng lượng. Thừa cân và béo phì có khuynh hướng di truyền. Bạn sẽ có nguy cơ cao bị thừa cân nếu cha hoặc mẹ hoặc cả hai bị thừa cân, béo phì.

Gen của bạn cũng ảnh hưởng đến lượng chất béo cũng như những vị trí dự trữ chúng trong cơ thể. Bởi vì các thành viên trong gia đình có những thói quen vận động và chế độ ăn giống nhau nên cũng có mối liên quan giữa gen và môi trường.

Trẻ em cũng bắt chước những thói quen của cha mẹ chúng. Trẻ có cha mẹ bị thừa cân do có chế độ ăn quá nhiều năng lượng và lối sống ít vận động, cũng tăng nguy cơ bị thừa cân. Tuy nhiên, nếu những gia đình này có thói quen ăn uống lành mạnh và tập luyện thường xuyên thì nguy cơ của chúng cũng giảm đi.

Các vấn đề sức khỏe

Một vài vấn đề liên quan đến hóc-môn có thể gây thừa cân, béo phì, ví dụ như suy giáp, hội chứng Cushing, và hội chứng buồng trứng đa nang.

Suy giáp là tình trạng tuyến giáp không đủ hóc-môn dẫn đến chuyển hóa của cơ thể giảm xuống và gây tăng cân, mệt mỏi.

Hội chứng Cushing là tình trạng tuyến thượng thận sản xuất quá nhiều hóc-môn cortisol hoặc sử dụng các thuốc corticoid (ví dụ như prednisone) liều cao và kéo dài. Biểu hiện của hội chứng này bao gồm tăng cân, béo phần trên cơ thể, tích mỡ ở mặt, cổ, nhưng cẳng chân và cánh tay lại bé.

Hội chứng buồng trứng đa nang gặp ở 5-10% phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ. Họ thường bị béo phì, rậm lông, các vấn đề về sinh sản… do nồng độ androgen trong máu cao.

Thuốc

Một số thuốc có thể gây tăng cân như corticoid, thuốc chống trầm cảm và các thuốc chống động kinh.

Các thuốc này làm chậm quá trình đốt cháy calo của cơ thể, làm tăng cảm giác ngon miệng, và gây giữ nước. Tất cả những yếu tố này dẫn đến tăng cân.

Các vấn đề về tình cảm

Một số người ăn nhiều hơn khi họ cảm thấy buồn chán, tức giận hoặc căng thẳng. Theo thời gian, việc ăn quá nhiều sẽ dẫn đến tăng cân, béo phì.

Hút thuốc lá

Một số người tăng cân khi họ bỏ thuốc lá. Đó là do bạn sẽ cảm nhận mùi vị của thức ăn tốt hơn sau khi bỏ thuốc.

Một lí do khác là nicotin làm tăng sự đốt cháy calo của cơ thể, vì vậy, bạn sẽ tiêu thụ ít calo hơn sau khi bỏ thuốc. Tuy nhiên, hút thuốc còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lí nguy hiểm khác, vì vậy bỏ thuốc quan trọng hơn là việc nó có thể gây tăng cân.

Tuổi

Khi bạn già đi, các cơ sẽ có khuynh hướng bị teo đi, đặc biệt là nếu bạn ít vận động. Các cơ bị teo làm giảm sự đốt cháy calo của cơ thể. Nếu bạn không giảm lượng calo ăn vào khi ở tuổi già, bạn có thể sẽ tăng cân.

Tăng cân ở phụ nữ trung niên do nguyên nhân chính là tuổi tác và lối sống nhưng mãn kinh cũng đóng vai trò quan trọng. Nhiều phụ nữ tăng 2 kg khi mãn kinh và tích mỡ bụng nhiều hơn giai đoạn trước đó.

Mang thai

Trong thời kì mang thai, phụ nữ cần tăng cân để thai nhi phát triển tốt. Sau sinh, nhiều phụ nữ khó giảm cân, dẫn đến béo phì, đặc biệt ở những người mang đa thai (sinh đôi, sinh ba…)

Thiếu ngủ

Nghiên cứu chỉ ra rằng thiếu ngủ làm tăng nguy cơ béo phì. Ví dụ như một nghiên cứu được thực hiện ở thiếu niên cho thấy, ngủ ít làm tăng tỉ lệ béo phì. Ngoài ra, ngủ ít cũng làm tăng nguy cơ béo phì ở các độ tuổi khác.

Những người ngủ ít thường ăn những thức ăn giàu calo và đường hơn, có thể dẫn đến chứng ăn vô độ, thừa cân và béo phì.

Giấc ngủ giúp duy trì sự cân bằng các hóc-môn tạo nên cảm giác đói (ghrelin) và cảm giác no (leptin). Khi bạn không ngủ đủ, lượng ghrelin sẽ tăng lên và lượng leptin giảm xuống, khiến cho bạn thường xuyên cảm thấy đói.

Giấc ngủ còn ảnh hưởng đến đáp ứng của cơ thể với insulin (hóc-môn điều hòa lượng đường trong máu). Thiếu ngủ có thể dẫn đến đường huyết cao hơn bình thường, làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường.

Thông tin thêm tham khảo tại bài viết: 4 sự thật bất ngờ về chuyển hóa chất trong cơ thể

Trương Phan Nam Bình - Viện Y học ứng dụng Việt Nam - Tổng hợp từ nhlbi.nih.gov
Bình luận
Tin mới
  • 02/09/2025

    3 nhóm người nên ăn quả na

    Na là một loại trái cây thơm ngon và giàu dinh dưỡng. Ăn na đúng cách mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe mọi người và cho một số nhóm người nhất định.

  • 02/09/2025

    Chăm sóc sức khỏe người lớn tuổi: mùa Vu Lan ý nghĩa

    Mùa Vu Lan là dịp để con cháu bày tỏ lòng hiếu thảo bằng cách quan tâm chăm sóc sức khỏe của ông bà, cha mẹ. Khi lớn tuổi, người cao tuổi dễ gặp các vấn đề về sức khỏe thể chất và tinh thần. Việc chăm sóc dinh dưỡng, khuyến khích vận động, quan tâm sức khỏe tinh thần và kiểm tra sức khỏe định kỳ sẽ giúp cha mẹ sống khỏe mạnh và tận hưởng trọn vẹn những mùa Vu Lan bên gia đình. Bài viết này sẽ hướng dẫn các phương pháp chăm sóc sức khỏe người cao tuổi một cách khoa học.

  • 01/09/2025

    Giá trị dinh dưỡng và 5 lợi ích sức khỏe bất ngờ từ hạt sen

    Hạt sen là loại thực phẩm có giá trị bổ dưỡng cao và còn được sử dụng trong một số bài thuốc y học cổ truyền. Nhiều nghiên cứu y học hiện đại đã chứng minh được những lợi ích sức khỏe tuyệt vời của loại hạt nhỏ bé này.

  • 01/09/2025

    An toàn du lịch lễ 2/9: Mẹo vui chơi khỏe mạnh

    Mỗi dịp lễ 2/9, người dân lại háo hức chuẩn bị cho những chuyến du lịch hoặc tham gia các sự kiện đông người như lễ diễu binh, hội hè. Đây là thời điểm lý tưởng để thư giãn, khám phá những vùng đất mới và gắn kết cùng gia đình, bạn bè.

  • 31/08/2025

    Thực phẩm tự nhiên giúp kiểm soát rối loạn mỡ máu

    Rối loạn mỡ máu không được kiểm soát là nguyên nhân dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Tình trạng này có liên quan trực tiếp đến chế độ ăn uống, đặc biệt là tiêu thụ quá nhiều chất béo không lành mạnh.

  • 31/08/2025

    Ảnh hưởng của mùa mưa tới hệ hô hấp

    Mùa mưa mang tới sự dễ chịu sau mùa hè oi bức, nhưng kèm theo những cơn mưa mát mẻ, nó cũng tìm tàng các mối nguy cơ về sức khỏe, đặc biệt là hệ hô hấp. Để bảo vệ sức khỏe của bạn, bạn cần hiểu rõ thời tiết trong mùa mưa và ngăn ngừa cái mối nguy cơ có thể ảnh hưởng tới sức khỏe của bạn

  • 30/08/2025

    Cảnh giác sốt xuất huyết và tay chân miệng vào mùa mưa

    Mùa mưa không chỉ mang đến không khí mát mẻ mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho các bệnh truyền nhiễm phát triển. Trong đó sốt xuất huyết và tay chân miệng là 2 bệnh lý đáng lo ngại nhất do tốc độ lây lan nhanh và nguy cơ biến chứng nghiêm trọng. Việc nhận biết sớm các triệu chứng và áp dụng các biện pháp phòng bệnh là yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe của trẻ. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về hai căn bệnh này, từ nguyên nhân, triệu chứng đến cách phòng tránh, giúp các bậc phụ huynh chủ động hơn trong việc chăm sóc con em mình.

  • 30/08/2025

    5 lợi ích sức khỏe tuyệt vời của giá đỗ ít người biết

    Giá đỗ được biết đến là loại thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất, chất xơ tốt cho sức khỏe. Thường xuyên ăn giá đỗ không chỉ có ích cho sức khỏe mà còn hỗ trợ phòng ngừa một số loại ung thư.

Xem thêm