Các vấn đề về HIV trong tiêm chích ma túy ở Việt Nam

Có khoảng 35 triệu người sống với HIV vào cuối năm 2013 và 2,1 triệu người trở thành ca nhiễm mới HIV trong năm 2013 trên toàn cầu.

Khu vực Châu Phi cận Sahara là khu vực chịu ảnh hưởng nhiều nhất với 24,7 triệu người sống chung với HIV vào năm 2013. Ngoài ra tiểu vùng Sahara châu Phi chiếm gần 70% tổng số nhiễm mới HIV trên toàn cầu.

Nhiễm HIV thường được chẩn đoán qua xét nghiệm máu phát hiện sự hiện diện hay không của kháng thể HIV (CD4).

Hiện nay không có thuốc chữa HIV. Tuy nhiên, điều trị hiệu quả bằng các loại thuốc kháng virus có thể kiểm soát virus để người nhiễm HIV có thể tận hưởng cuộc sống lành mạnh và hiệu quả.

Trong năm 2013, 12,9 triệu người sống chung với HIV đã được điều trị kháng virus (ART) trên toàn cầu, trong đó 11,7 triệu đã được điều trị ARV ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. 11,7 triệu người điều trị ART đại diện cho 36% của 32,6 triệu người sống chung với HIV ở các nước có thu nhập thấp và trung bình.

Bảo hiểm Nhi vẫn còn chậm chạp, trong năm 2013 có dưới 1 trong 4 trẻ em nhiễm HIV được tiếp cận với điều trị ART, so với 1 trong 3 ở người lớn.

Giới thiệu

Virus Human Immunodeficiency (HIV) tập trung và làm suy yếu hệ thống miễn dịch bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng và một số loại ung thư. Khi virus phá hủy và làm suy yếu chức năng của các tế bào miễn dịch, cá nhân nhiễm HIV sẽ dần dần suy giảm miễn dịch. Chức năng miễn dịch thường được đo bằng lượng tế bào CD4. Kết quả suy giảm miễn dịch làm tăng tính nhạy cảm với một loạt các bệnh nhiễm trùng và các bệnh mà những người có hệ miễn dịch khỏe mạnh có thể chống lại.

Giai đoạn nghiêm trọng nhất của nhiễm HIV là Hội chứng suy giảm miễn dịch (AIDS), có thể mất 2-15 năm để phát triển tùy thuộc vào từng cá nhân. AIDS được xác định bởi sự phát triển của ung thư, nhiễm trùng, hoặc những biểu hiện lâm sàng nghiêm trọng khác.

Các dấu hiệu và triệu chứng

Các triệu chứng của HIV là khác nhau tùy thuộc vào từng giai đoạn nhiễm bệnh. Mặc dù những người nhiễm HIV có xu hướng dễ lây lan nhất trong vài tháng đầu tiên, nhiều người không biết tình trạng của họ cho đến giai đoạn sau. Vài tuần đầu tiên sau khi nhiễm bệnh ban đầu, các cá nhân có thể không có triệu chứng gì hoặc mắc bệnh giống cúm như sốt, đau đầu, phát ban hoặc đau họng.

Khi virus HIV dần dần làm suy yếu hệ thống miễn dịch của người, các cá nhân có thể phát triển các dấu hiệu và triệu chứng khác như hạch bạch huyết sưng lên, sụt cân, sốt, tiêu chảy và ho. Nếu không điều trị, họ cũng có thể phát triển bệnh nghiêm trọng như bệnh lao, viêm màng não, và bệnh ung thư.

Lây truyền

HIV có thể lây truyền qua việc trao đổi các chất dịch cơ thể của các cá nhân bị nhiễm bệnh, như máu, sữa mẹ, tinh dịch và dịch tiết âm đạo. Cá nhân không thể bị lây nhiễm qua tiếp xúc thông thường hằng ngày như ôm, hôn, bắt tay, hoặc chia sẻ các vật dụng cá nhân, thức ăn hoặc nước.

Yếu tố rủi ro

Hành vi và trường hợp đưa các cá nhân có nguy cơ cao lây nhiễm HIV bao gồm:

+        Quan hệ tình dục và quan hệ qua đường hậu môn không sử dụng biện pháp bảo vệ;

+        Mắc các bệnh nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục như giang mai, herpes, chlamydia, bệnh lậu, và viêm âm đạo;

+        Dùng chung kim tiêm và dụng cụ tiêm chích khác khi tiêm chích ma túy;

+        Tiêm, truyền máu, hoặc thủ tục y tế có liên quan đến cắt mà không được vô trùng; trải qua vết thương đâm kim tiêm ngẫu nhiên, thường xảy ra ở nhân viên y tế.

Chẩn đoán

Xét nghiệm HIV cho thấy tình trạng nhiễm trùng bằng cách phát hiện sự hiện diện hay vắng mặt của kháng thể kháng HIV trong máu. Kháng thể được sản xuất bởi hệ thống miễn dịch của một cá nhân để chống lại tác nhân gây bệnhbên ngoài. Hầu hết mọi người có một “giai đoạn cửa sổ”, thường là 3-6 tuần, trong đó kháng thể HIV đang được sản xuất và chưa phát hiện được.

Giai đoạn đầu khi nhiễm HIV là giai đoạn dễ lây lan nhất, nhưng việc lây truyền có thể xảy ra trong tất cả các giai đoạn của bệnh. Nếu ai đó có phơi nhiễm HIV, xét nghiệm nên được thực hiện sau 6 tuần để xác nhận kết quả kiểm tra, cho phép đủ thời gian để sản xuất kháng thể ở những người bị nhiễm bệnh.

Tư vấn và Xét nghiệm

Xét nghiệm HIV nên thực hiện theo sự tự nguyện của mỗi cá nhân và quyền từ chối xét nghiệm phải được công nhận. Xét nghiệm bắt buộc hoặc cưỡng chế bởi một nhà cung cấp chăm sóc sức khỏe, từ một đối tác hoặc thành viên gia đình là không thể chấp nhận được vì họ đã vi phạm nhân quyền.

Tất cả các thử nghiệm và dịch vụ tư vấn phải tuân theo khuyến cáo của WHO: Sự chấp thuận, Bảo mật, Tư vấn, Kết quả kiểm tra chính xác và liên kết để chăm sóc, điều trị các dịch vụ khác.

Phòng ngừa

Mỗi cá nhân có thể làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV bằng cách hạn chế tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ. Những phương pháp quan trọng đối với công tác phòng chống HIV, bao gồm:

1. Sử dụng bao cao su nam hoặc bao cao su nữ

Sử dụng đúng cách và phù hợp với bao cao su nam và bao cao su nữ khi thâm nhập âm đạo hoặc hậu môn để có thể bảo vệ chống lại sự lây lan của bệnh lây truyền qua đường tình dục, kể cả HIV. Bằng chứng cho thấy bao cao su nam có khả năng phòng tránh 85% bệnh HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác (STIs).

2. Tư vấn xét nghiệm HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục (LTQĐTD)

Xét nghiệm HIV và các bệnh LTQĐTD được khuyến cáo cho tất cả mọi người khi họ tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ gây bệnh để họ có thể tìm hiểu về tình trạng nhiễm của mình và tiếp cận dịch vụ dự phòng cần thiết. WHO cũng khuyến cáo các cặp đôi và cặp vợ chồng xét nghiệm HIV và các bệnh LTQĐTD.

3. Phòng kháng virus

3.1 Điều trị ARV

Một thử nghiệm năm 2011 đã khẳng định nếu một người nhiễm HIV dương tính tuân thủ phác đồ điều trị kháng virus hiệu quả, nguy cơ lây truyền virus cho bạn tình không bị nhiễm bệnh của họ có thể được giảm 96%. Đối với các cặp vợ chồng trong đó một đối tác bị nhiễm HIV và đối tác khác không nhiễm HIV, WHO khuyến cáo cung cấp ART cho các đối tác có HIV dương tính bất kể CD4 của họ ở mức nào.

3.2 Dự phòng trước phơi nhiễm cho đối tác không nhiễm HIV

Dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP) là những người không nhiễm HIV sử dụng thuốc ARV hàng ngày để ngăn chặn sự lây truyền HIV. Các nghiên cứu đã chứng minh hiệu quả của PrEP trong việc giảm lây truyền HIV trong các cặp vợ chồng (một người bị nhiễm bệnh và người kia không), những người đàn ông quan hệ tình dục với nam giới, phụ nữ chuyển đổi giới tính, và những người tiêm chích ma túy. WHO khuyến khích các nước thực hiện dự án để đạt được kinh nghiệm trong việc thực hiện một cách an toàn và hiệu quả PrEP.

Vào tháng Bảy năm 2014, WHO phát hành “Hướng dẫn hợp nhất về phòng chống, chẩn đoán, điều trị và chăm sóc cho các nhóm đối tượng nhiễm HIV”

Bao gồm những đề nghị như sau:

+        Tất cả các nhóm dân cư chính: Các cặp vợ chồng có thể xác định và lựa chọn nơi xét nghiệm phòng chống HIV, hàng ngày uống PrEP (đặc biệt là tenofovir hoặc sự kết hợp của tenofovir và emtricitabine) có thể được xem như là một can thiệp bổ sung để cho các đối tác không bị nhiễm bệnh.

+        Những người đàn ông có quan hệ tình dục đồng giới: Trong số những người đàn ông quan hệ tình dục đồng giới, PrEP được khuyến cáo như là một sự lựa chọn thêm để phòng, chống HIV trong một gói phòng chống HIV toàn diện.

3.3 Dự phòng sau phơi nhiễm HIV (PEP)

Dự phòng sau phơi nhiễm (PEP) là việc sử dụng thuốc ARV trong vòng 48 giờ bị phơi nhiễm HIV để ngăn ngừa nhiễm trùng. PEP cũng được khuyến cáo cho các nhân viên y tế chăm sóc sau chấn thương đâm phải kim tiêm tại nơi làm việc. PEP bao gồm tư vấn, chăm sóc cấp cứu, xét nghiệm HIV, và tùy thuộc vào mức độ rủi ro, dùng 28 ngày thuốc ARV với chăm sóc theo dõi.

4. Giảm tác hại cho những người tiêm chích ma tuý

Những người tiêm chích ma túy có thể đề phòng lây nhiễm HIV bằng cách sử dụng dụng cụ tiêm chích vô trùng, bao gồm xylanh và kim tiêm, cho mỗi lần tiêm. Một gói đầy đủ các biện pháp can thiệp phòng chống và điều trị HIV bao gồm:

+        Các chương trình bơm kim tiêm;

+        Điều trị thay thế cho những người phụ thuộc vào thuốc phiện;

+        Tư vấn và xét nghiệm HIV;

+        Chăm sóc và điều trị HIV;

+        Sử dụng bao cao su;

+        Quản lý các bệnh LTQĐTD, bệnh lao và viêm gan virút.

5. Ngăn ngừa lây truyền HIV từ Mẹ sang Con (eMTCT)

Lây truyền HIV trong khi mang thai, sinh nở hoặc cho con bú được gọi là lây truyền từ mẹ sang con (LTMC). Trong trường hợp không có bất kỳ sự can thiệp nào, tỷ lệ lây truyền HIV là 15-45%. LTMC có thể được gần như hoàn toàn ngăn chặn nếu người mẹ và đứa trẻ được cung cấp thuốc kháng virus trong suốt các giai đoạn khi nhiễm trùng có thể xảy ra.

WHO khuyến cáo một loạt các lựa chọn để dự phòng LTMC, trong đó bao gồm cung cấp thuốc ARV cho các bà mẹ và trẻ sơ sinh trong thời gian mang thai, khi sinh con và thời gian sau khi sinh, hoặc cung cấp điều trị lâu dài cho phụ nữ mang thai nhiễm HIV bất kể số lượng CD4 của họ . Hướng dẫn mới cho LTMC sẽ được phát hành vào năm 2013.

Trong năm 2013, 67% trong số 1,4 triệu phụ nữ mang thai nhiễm HIV ở các nước có thu nhập thấp và trung bình nhận được thuốc kháng virus hiệu quả để tránh lây nhiễm cho con của họ, con số này tăng từ 47% trong năm 2010.

Điều trị

HIV có thể bị được điều trị bởi ART kết hợp 3 hoặc nhiều loại thuốc điều trị ARV. ART không chữa trị nhiễm HIV nhưng có thể xem xét sự nhân lên của virus trong cơ thể và cho phép hệ thống miễn dịch của một cá nhân củng cố và lấy lại khả năng chống nhiễm trùng. Với ART, người sống chung với HIV có thể sống một cuộc sống lành mạnh và hiệu quả.

Khoảng 11,7 triệu người nhiễm HIV ở các nước có thu nhập thấp và trung bình đã được điều trị ARV vào cuối năm 2013. Và 740.000 trong số đó là trẻ em.

Vào năm 2013, đã có một sự gia tăng lớn trong số những người đang điều trị ARV ở các nước có thu nhập thấp và trung bình – tăng 2 triệu - trong một năm.

Bảo hiểm Nhi vẫn còn tụt lại phía sau với 1 trong 4 trẻ em điều trị ART, so với 1 trong 3 người lớn. 38% người lớn được điều trị ART tuy nhiên chỉ 24% trẻ em nhiễm HIV được nhận thuốc vào năm 2013.

Hành động của WHO

Từ khi bắt đầu đại dịch HIV, WHO đã lãnh đạo ngành y tế toàn cầu phản ứng với HIV. Đồng tài trợ với Chương trình Phối hợp của Liên Hợp Quốc về AIDS (UNAIDS), WHO dẫn đầu các lĩnh vực ưu tiên điều trị và chăm sóc HIV, cùng phối hợp với UNICEF trên việc loại bỏ lây truyền HIV từ Mẹ sang Con.

Trong năm 2011, các nước thành viên của WHO đã thông qua một “Chiến lược y tế toàn cầu về HIV/AIDS giai đoạn 2011-2015”. Chiến lược lập ra bốn hướng đi hướng dẫn hành động của WHO và các quốc gia trong 5 năm:

+        Tối ưu hóa kết quả công tác phòng chống, chẩn đoán, điều trị và chăm sóc HIV.

+        Đẩy mạnh chăm sóc sức khoẻ thông qua ứng phó với HIV.

+        Xây dựng hệ thống y tế mạnh và bền vững.

+        Giải quyết sự bất bình đẳng và thúc đẩy nhân quyền.

Hoạt động cốt lõi về HIV của WHO cũng bao gồm:

+        Tổng hợp các bằng chứng về tính hiệu quả, tính khả thi và an toàn của các can thiệp HIV và phương pháp, hướng dẫn chương trình nghiên cứu HIV;

+        Lựa chọn chính sách cho các chương trình quốc gia về HIV;

+        Cải thiện sự sẵn có và chất lượng của các loại thuốc và các công cụ chẩn đoán liên quan đến HIV;

+        Xây dựng định mức và tiêu chuẩn để mở rộng quy mô các dịch vụ dự phòng, chẩn đoán, điều trị, chăm sóc và hỗ trợ HIV.

+        Cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho các quốc gia để xây dựng năng lực quốc gia trong công tác lập kế hoạch, thực hiện, giám sát và đánh giá hiệu quả ứng phó với HIV;

+        Giám sát và báo cáo về sự tiến bộ trong ngành y tế nhằm đạt được tiếp cận phổ cập tới các dịch vụ HIV, bao gồm cả bảo hiểm và các dịch vụ HIV

+        Dẫn đầu các nỗ lực toàn cầu và tạo điều kiện cho sự gắn kết và hợp tác giữa các đối tác để đạt được các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ liên quan đến HIV và các mục tiêu đề ra trong chiến lược ngành y tế toàn cầu về HIV / AIDS, giai đoạn 2011-2015.

Điều trị HIV: Các vấn đề về HIV trong tiêm chích ma túy ở Việt Nam

Nguyễn Trọng Hòa đã  tiêm chích heroin trong vòng 19 năm nhưng trong tháng 1 năm nay anh mới nhận thức rằng anh cần được giúp đỡ. Anh bắt đầu điều trị bằng methadone để giúp phá vỡ thói quen của mình và cũng đã có một xét nghiệm HIV tại một phòng khám ngoại trú tại thành phố Thanh Hóa.

Anh Hoà, 36 tuổi, rất lo lắng khi biết rằng anh đã có HIV dương tính. Phòng khám nơi anh xét nghiệm đang tham gia vào một nghiên cứu thí điểm hỗ trợ của WHO để bắt đầu điều trị ARV cho những người mắc HIV ngay sau khi họ được chẩn đoán.

Mục đích của nghiên cứu là nhắm mục tiêu tới những người như anh Hòa với phương pháp tiếp cận “kiểm tra và điều trị”, nhằm theo dõi về sức khỏe của họ và làm giảm những ca nhiễm HIV mới. Anh Hoà đã không ngần ngại khi được yêu cầu tham gia.

Ước tính có khoảng 257.000 người đang sống với HIV ở Việt Nam, nhiều người sử dụng ma túy. “Những người nhiễm HIV, người tiêm chích ma túy phải đối mặt với kỳ thị nặng nề. Họ có ý định giữ bí mật tình trạng nhiễm HIV của họ với gia đình và cộng đồng”, tiến sĩ Lộc Thanh Hải, Trưởng Phòng khám ngoại trú tại Trung tâm Y tế thành phố Thanh Hóa cho biết.

Thách thức thực sự của thế giới

Điều trị kháng virus (ARV) làm chậm sự lây lan của virus HIV. Vì vậy, việc trì hoãn điều trị quá lâu có thể khiến một cá nhân dễ bị nhiễm trùng như bệnh lao, và làm điều trị cuối cùng kém hiệu quả. Nghiên cứu cho thấy bắt đầu điều trị ART sớm không chỉ có lợi cho bệnh nhân nhưng có thể làm giảm nguy cơ truyền virus cho người khác nếu họ dùng chung kim tiêm hoặc quan hệ tình dục không an toàn.

Nghiên cứu này đưa ra vào tháng 4 năm 2014, sẽ ghi danh khoảng 300 người nghiện ma túy nhiễm HIV dương tính tại 13 phòng khám ngoại trú tại các tỉnh Thái Nguyên và Thanh Hóa. Người tham gia sẽ được cung cấp thông tin về nghiên cứu, xét nghiệm và tư vấn HIV, nhận được điều trị ARV. Nghiên cứu cũng sẽ theo dõi sự tham gia cũng như tuân thủ điều trị của các bệnh nhân, các nhà nghiên cứu sẽ phỏng vấn nhân viên y tế và bệnh nhân để đánh giá tính khả thi và chấp nhận chương trình trong thời gian dài.

WHO cũng đồng thời vận động, triệu tập và hỗ trợ nghiên cứu để thông báo cho các chính sách của Chính phủ với các chương trình phòng chống HIV hiệu quả, đặc biệt là ở nhóm khó tiếp cận vì hành vi của họ thường bị kỳ thị hoặc chịu trách nhiệm hình sự, chẳng hạn như người tiêm chích ma túy, quan hệ tình dục đồng giới, và gái mại dâm.

Hướng đến tương lai

Hai tỉnh Thanh Hoá và Thái Nguyên được lựa chọn cho cuộc nghiên cứu bởi WHO và UNAIDS. Cuộc nghiên cứu cung cấp các chương trình xét nghiệm HIV, tư vấn và điều trị gần gũi với những người nhiễm HIV sống và làm việc, thường là tại một trạm y tế xã. Mục đích là để làm cho việc điều trị dễ dàng hơn, rẻ hơn, để mọi người được kiểm tra, lấy thuốc và tiếp tục điều trị.

“Chúng tôi hy vọng rằng bằng cách điều trị với ART trong khi tiếp tục sử dụng pha trộn các phương pháp phòng ngừa, chúng ta sẽ có thể nhìn thấy một sự sụt giảm mạnh trong ca nhiễm mới HIV và tử vong do AIDS, đó không chỉ là hiệu quả trong dài hạn mà còn ngăn ngừa những đau đớn các cá nhân phải chịu” tiến sĩ Bùi Đức Dương, Phó Tổng giám đốc, Cơ quan của Việt Nam, chống HIV / AIDS cho biết.

“Việt Nam đã rất tiến bộ trong việc giải quyết HIV bằng cách thúc đẩy các chương trình dùng kim tiêm, điều trị duy trì methadone và sử dụng bao cao su trong nhóm nguy cơ cao và bây giờ là gian đoạn tăng tốc thử nghiệm và điều trị HIV, đặc biệt là cho những người tiêm chích ma túy”, Tiến sĩ Masaya Kato của văn phòng WHO tại Việt Nam.

Đối với anh Hòa, tương lai dường như đã tươi sáng hơn. “Kể từ khi được điều trị ARV, tôi cảm thấy tự tin hơn và lo lắng ít hơn về cái chết. Tôi có thể tiếp tục cuộc sống với vợ tôi, và những người biết tình trạng nhiễm HIV của tôi cũng rất ủng hộ tham gia chữa trị” anh nói.