Tiêm vaccine não mô câu - biện pháp phòng bệnh chủ động

Viêm màng não do não mô cầu gây ra do vi khuẩn Não mô cầu - Neisseria meningitidis. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), loại viêm màng não này thường xảy ra ở các khu vực châu Phi, những khu vực này được gọi là “vành đai viêm màng não”. Tuy nhiên bệnh cũng có thể xảy ra ở bất kỳ quốc gia nào trên thế giới.

Ở Việt Nam, bệnh viêm não, màng não do não mô cầu nhóm A lưu hành ở nhiều nơi, trước kia có thể gây thành dịch, tuy nhiên hiện nay bệnh chỉ xuất hiện rải rác trong năm.

Theo WHO, viêm màng não do não mô cầu hết sức nguy hiểm, có thể dẫn đến tử vong cho khoảng một nửa số trường hợp nếu không được điều trị.

Với việc chẩn đoán và điều trị sớm, tỷ lệ tử vong có thể giảm xuống còn 5-15%. Tử vong có thể xảy ra trong vòng 3 ngày đầu tiên của quá trình bệnh. Trong số những người sống sau nhiễm bệnh, thì cứ 5 người sẽ có 1 người có những hậu quả, di chứng vĩnh viễn, bao gồm tổn thương não bộ và mất đi thính lực.

Đây là căn bệnh hết sức nguy hiểm, kể cả khi điều trị kịp thời. Đến bệnh viện cấp cứu ngay nếu bạn nghĩ mình hoặc người nhà bị viêm màng não do não mô cầu.

Triệu chứng của viêm màng não do não mô cầu

Các triệu chứng điển hình xuất hiện trong vòng từ 3-5 ngày sau khi tiếp xúc với vi khuẩn não mô cầu. Đây là thời gian ủ bệnh. Trong một số trường hợp, giai đoạn này có thể chỉ kéo dài 2 ngày sau khi tiếp xúc với vi khuẩn hoặc cũng có thể kéo dài đến 14 ngày.

Viêm màng não do não mô cầu có rất nhiều triệu chứng phổ biến và nghiêm trọng, thường xuất hiện rất nhanh, bao gồm: lú lẫn, đau đầu, sốt cao, rất nhạy cảm với ánh sáng (chứng sợ ánh sáng), cứng cổ, nôn mửa, tiêu chảy. Những triệu chứng khác hiếm gặp hơn, bao gồm: cáu gắt, ban đỏ (tử ban), buồn ngủ, hôn mê.

Khi bệnh tiến triển, bệnh nhân có thể sẽ bị co giật và thậm chí có thể dẫn đến tử vong, đặc biệt là khi không được điều trị kịp thời.

Đọc thêm tại bài viết: Bệnh nguy hiểm: Viêm màng não do não mô cầu 

Phòng bệnh viêm màng não do não mô cầu

Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế khuyến cáo một số biện pháp phòng bệnh:

1. Thực hiện tốt vệ sinh cá nhân: thường xuyên rửa tay bằng xà phòng, súc miệng, họng bằng các dung dịch sát khuẩn mũi họng thông thường.
2. Thực hiện tốt vệ sinh nơi ở, thông thoáng nơi ở, nơi làm việc.
3. Chủ động tiêm phòng vaccine phòng bệnh cho trẻ, vaccine được tiêm tại các cơ sở tiêm chủng dịch vụ.
4. Khi có biểu hiện sốt cao, đau đầu, buồn nôn và nôn, cổ cứng, cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.

Tiêm vaccine - biện pháp phòng bệnh chủ động

Hiện nay, có một số loại vaccine có thể bảo vệ bạn khỏi một số type vi khuẩn não mô cầu. Ở Việt Nam, có các loại vaccine phòng bệnh Viêm Màng não do Não mô cầu sau đây:

Vaccine não mô cầu AC

• Tên thương mại: Meningococcal polysaccharide vaccine AC, có thời gian bảo vệ khoảng 3 năm.
• Tác dụng phụ do phản ứng đối với vaccine trên thực tế hiếm gặp, bao gồm các phản ứng nhẹ và thoáng qua tại nơi tiêm; đôi khi có sốt nhẹ, bị kích thích và mệt mỏi trong vòng 72 giờ sau khi tiêm vắc-xin.
• Vaccine được sử dụng để tiêm phòng bệnh cho trẻ em ở vùng có dịch bệnh lưu hành hoặc khi đang có dịch bùng phát.
• Liều lượng tiêm là 0,5ml; có thể tiêm dưới da hoặc tiêm bắp thịt.
• Thường tiêm một liều vaccine khi trẻ em được 18 tháng tuổi trở lên.
• Chú ý thận trọng khi tiêm phòng cho phụ nữ có thai, chỉ tiêm khi thực sự có nguy cơ mắc bệnh trong các vụ dịch. Một vấn đề cũng cần quan tâm là không nên tiêm cho trẻ em dưới 18 tháng tuổi trừ khi đang có dịch bùng phát.

Vắc xin viêm màng não mô cầu ACYW

- Vaccine viêm màng não mô cầu ACYW – Menactra, sản phẩm của hãng vaccine hàng đầu thế giới – Sanofi Pasteur (Pháp), sản xuất tại Mỹ. Là vaccine Polysaccharide bảo vệ người tiêm khỏi các vi khuẩn não mô cầu nhóm A, C, Y, W-135.

- Chỉ định: tiêm chủng cho cho trẻ em từ 9 tháng tuổi trở lên và người lớn đến 55 tuổi với lịch tiêm cơ bản như sau:

• Trẻ từ 9 tháng tuổi trở lên đến dưới 24 tháng tuổi: Tiêm 2 mũi cách nhau 3 tháng;
• Trẻ từ tròn 24 tháng – người lớn đến 55 tuổi: Tiêm 1 mũi duy nhất.
• Tiêm liều nhắc lại cho nhóm tuổi từ 15 – 55 tuổi tiếp tục có nguy cơ mắc bệnh do vi khuẩn não mô cầu, với lịch tiêm mũi nhắc cách mũi trước đó ít nhất 4 năm.

- Chống chỉ định: Người đã bị phản ứng quá mẫn toàn thân với bất cứ thành phần của vaccine, hoặc sau một lần tiêm vaccine này hoặc một vaccine chứa cùng một thành phần trước đây;  các trường hợp sốt vừa hoặc nặng và/hoặc bệnh cấp tính nên trì hoãn tiêm chủng.

- Thận trọng khi sử dụng: rất thận trọng với phụ nữ có thai; bệnh nhân suy giảm miễn dịch hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch, người mắc hội chứng Guillain – Barre

- Phác đồ, lịch tiêm: theo khuyến cáo của CDC (Hoa Kỳ).

• Người sức khỏe bình thường:
  • Trẻ từ 9 tháng đến dưới 24 tháng: 2 mũi cơ bản cách nhau ít nhất 3 tháng.
  • Từ 2 tuổi đến 55 tuổi (trước sinh nhật lần thứ 56): 
•  Mũi 1: lần đầu tiên
•  Mũi 2 (mũi nhắc): cách mũi 1 ít nhất 4 năm (cho người từ 15 đến 55 tuổi)
• Người có nguy cơ cao mắc não mô cầu (có bệnh lý nền, dùng thuốc ức chế miễn dịch…)
  • Trẻ dưới 7 tuổi:
•  2 mũi cơ bản cách nhau ít nhất 2 tháng
•  Tiêm 1 mũi nhắc sau mũi cơ bản cuối cùng ít nhất 3 năm; sau đó mỗi 5 năm tiêm nhắc 1 mũi.
• Người tròn 7 tuổi trở lên và người lớn:
•  2 mũi cơ bản cách nhau ít nhất 2 tháng
•  Sau đó mỗi 5 năm tiêm nhắc 1 mũi
   

Vaccine não mô cầu BC

• Tên thương mại: VA-MENGOC-BC (do Cuba sản xuất).
• Vaccine này tạo miễn dịch chủ động để phòng bệnh viêm màng não do não mô cầu nhóm huyết thanh B và C.
• Chỉ định tiêm cho trẻ em từ 3 tháng tuổi, người lớn đến 45 tuổi và các đối tượng sống trong vùng dịch hay phải đi đến vùng dịch bệnh.
• Ngoài ra, vaccine cũng nên tiêm cho những người sống tập thể như các trung tâm chăm sóc trẻ em nội trú, doanh trại quân đội, nhà tù, các vùng có mật độ dân cư cao hoặc ở cộng đồng phát hiện những trường hợp nhiễm bệnh não mô cầu nhóm huyết thanh B và C vì người dân ở đây có nguy cơ bị phơi nhiễm.
• Chống chỉ định: những người có phản ứng quá mẫn đối với bất cứ thành phần nào của vaccine, các trường hợp sốt, nhiễm khuẩn cấp tính, dị ứng đang tiến triển, các bệnh mãn tính không tự điều chỉnh, người có phản ứng nghiêm trọng sau khi  tiêm liều 1 vaccine này.
• Thận trọng không sử dụng vắc-xin cho phụ nữ mang thai trừ khi thật cần thiết và có nguy cơ dịch tễ học cao. Đối với những người suy giảm miễn dịch hay đang điều trị suy giảm miễn dịch có thể không có đáp ứng đầy đủ với vaccine.
• Liều dùng: tiêm phòng 02 liều 0,5ml; khoảng cách giữa hai lần tiêm từ 6 - 8 tuần (45 ngày). Tiêm liều thứ hai là điều bắt buộc để đạt được mức bảo vệ tốt.

Bexsero bảo vệ khỏi 4 kháng nguyên của não mô cầu B

- Bexsero (Ý) là vaccine phòng viêm màng não do não mô cầu nhóm B thế hệ mới do Tập đoàn dược phẩm GSK sản xuất tại Ý, hiện vaccine đang được sử dụng rộng rãi tại hơn 50 quốc gia tiên tiến trên thế giới; phối hợp 4 thành phần kháng nguyên protein tái tổ hợp của não mô cầu nhóm B.

- Chỉ định tiêm chủng: cho trẻ từ 2 tháng tuổi đến người 50 tuổi với lịch tiêm như sau:

• Trẻ từ 2 tháng đến dưới 6 tháng tuổi:
  • Tiêm 02 mũi cơ bản cách nhau 2 tháng.
  • 01 mũi nhắc lại sau mũi 2 tối thiểu 6 tháng khi trẻ từ đủ 12 tháng tuổi.
• Trẻ 6 tháng đến dưới 12 tháng tuổi:
  • Tiêm 02 mũi cơ bản cách nhau 2 tháng
  • 01 mũi nhắc lại sau mũi 2 tối thiểu 2 tháng khi trẻ từ đủ 12 tháng tuổi.
• Tiêm 02 mũi cơ  bản cách nhau 2 tháng
  • 01 mũi nhắc lại sau mũi 2 là 12 tháng.
  • Trẻ tròn 1 tuổi đến 2 tuổi:
• Người từ 2 tuổi đến 50 tuổi: Tiêm 02 mũi cơ bản cách nhau 1 tháng.

Lưu ý

Tiêm vaccine ACYW và vaccine não mô cầu BC để tăng tối đa hiệu quả bảo vệ

Đây đều là vác vaccine phòng bệnh do não mô cầu gây ra nhưng các loại vaccine này có công dụng phòng ngừa các nhóm huyết thanh khác nhau của vi khuẩn não mô cầu, cụ thể: vaccine Menactra (Mỹ) phòng viêm não do não mô cầu khuẩn nhóm A, C, Y, W-135 gây ra; vaccine VA-Mengoc-BC (Cuba) lại phòng viêm não do não mô cầu khuẩn nhóm B, C gây ra.

Các vaccine não mô cầu sinh ra miễn dịch đặc hiệu cho từng nhóm, không gây miễn dịch phòng ngừa chéo với nhóm huyết thanh khác nên dù đã được chủng ngừa nhóm BC vẫn hoàn toàn có thể nhiễm nhóm A, Y, W-135 và ngược lại.

Do đó, tiêm vaccine ACYW và vaccine não mô cầu BC để đảm bảo hiệu quả phòng ngừa và phạm vi bảo vệ đạt mức tối ưu, cung cấp cho cơ thể khả năng miễn dịch, phòng ngừa đầy đủ với cả 5 nhóm huyết thanh phổ biến và nguy hiểm nhất của não mô cầu khuẩn (A, B, C, Y, W).

Đã tiêm vaccine não mô cầu BC rồi có cần tiêm vaccine Bexsero nữa không?

CÓ THỂ. Theo khuyến cáo của Hội Y học dự phòng Việt Nam, đã tiêm vaccine não mô cầu nhóm B và C (VA-Mengoc BC) vẫn có thể tiêm vaccine não mô cầu nhóm B (Bexsero) và không cần khoảng cách giữa các loại vaccine với nhau bởi sự khác biệt kháng nguyên có trong từng vaccine.

Bexsero là vaccine phòng não mô cầu nhóm B thế hệ mới, được sản xuất bằng công nghệ “phiên mã ngược” (Reverse Vaccinology) tiên tiến nhất hiện nay, sở hữu cả 4 thành phần kháng nguyên, cung cấp độ phủ rộng của nhóm huyết thanh B, bao gồm fHbp, NadA, NHA và NZ PorA P1.4, mang lại khả năng diệt khuẩn nhanh hơn và đầy đủ hơn thông qua sự kết hợp của các thành phần kháng nguyên với hiệu quả cao lên đến 95%.

Vaccine VA-Mengoc-BC cung cấp khả năng phòng não mô cầu nhóm B, C, được sản xuất bởi công nghệ túi màng ngoài (OMV = Outer Membrane Vesicle) ra đời từ những năm 80, chỉ chứa 1 thành phần kháng nguyên nhóm B với phổ bảo vệ hẹp hơn.

Trong khi đó, riêng nhóm huyết thanh não mô cầu B rất đa dạng với hơn 8.000 các chủng B (strains B) khác nhau về mặt di truyền và vaccine Bexsero nhờ có 4 thành phần có thể cung cấp khả năng diệt khuẩn hiệp đồng và khả năng bao phủ các chủng B rộng hơn  so với vaccine VA-Mengoc-BC (có 1 thành phần kháng nguyên OMV).

Vì vậy, khi đã tiêm VA-Mengoc-BC vẫn có thể tiêm thêm vaccine Bexsero để tối ưu hóa hiệu quả phòng ngừa viêm màng não do não mô cầu khuẩn nhóm B gây ra, đảm bảo rằng cơ thể được bảo vệ tốt nhất khỏi nguy cơ mắc các loại viêm màng não do các nhóm vi khuẩn khác nhau.