Nguyên nhân dẫn đến sốc phản vệ

Sốc phản vệ là một loại dị ứng ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể và có khả năng đe dọa tính mạng. Phản ứng này xảy ra khi hệ miễn dịch phản ứng thái quá với một chất gây dị ứng (dị nguyên) và khiến cơ thể sản sinh ra nhiều các chất gây viêm có thể làm cho cơ thể bị sốc. Khoảng 5% người trong chúng ta sẽ bị sốc phản vệ vào một thời điểm nào đó trong đời. Các tác nhân dị ứng phổ biến nhất có thể gây sốc phản vệ là thuốc, côn trùng đốt, thức ăn và cao su.

Nguyên nhân miễn dịch

Hệ miễn dịch bảo vệ cơ thể khỏi các chất lạ. Histamine và các hóa chất trung gian khác thúc đẩy phản ứng viêm được lưu trữ trong các tế bào mast và tế bào bạch cầu ái kiềm có trong các mô khắp cơ thể. Sau khi tiếp xúc với các chất lạ, các tế bào miễn dịch của cơ thể (tế bào lympho) bắt đầu tạo ra các kháng thể và các kháng thể sẽ nhận ra các chất đó vào lần tiếp theo khi chúng xâm nhập trở lại cơ thể.

Khi tiếp xúc trong tương lai, các kháng thể này liên kết với các chất và các thụ thể trên tế bào mast và bạch cầu ái kiềm, kích hoạt giải phóng các hóa chất trung gian thúc đẩy phản ứng viêm. Histamine và các chất trung gian khác làm cho các mạch máu giãn ra nên nhiều chất lỏng đi vào các mô hơn, dẫn đến sưng tấy. Trong phản ứng sốc phản vệ, các chất gây viêm được giải phóng khắp cơ thể và ảnh hưởng đến nhiều hệ thống khác nhau.

Các triệu chứng có thể dễ dàng nhận thấy gồm tụt huyết áp, phát ban và khó thở. Đôi khi những chất này được kích hoạt trực tiếp để giải phóng mà không cần tiếp xúc trước hoặc phát triển kháng thể. Đây được gọi là phản ứng phản vệ và thường thấy hơn trong các phản ứng với thuốc cản quang dạng truyền và thuốc giảm đau nhóm opioid.

Đọc thêm bài viết: Sự khác nhau giữa không dung nạp lactose và dị ứng sữa

Các yếu tố gây kích thích

Sốc phản vệ có thể xảy ra do phản ứng với hầu hết mọi chất gây dị ứng. Tuy nhiên, các tác nhân gây dị ứng đường hô hấp thông thường như lông động vật hiếm khi gây sốc phản vệ.

Dị ứng thực phẩm

Đây là những tác nhân gây sốc phản vệ phổ biến nhất ở trẻ em và là một trong những nguyên nhân hàng đầu đối với người lớn. Các loại thực phẩm có nguy cơ gây dị ứng lớn nhất là đậu phộng, hạt cây (ví dụ: quả óc chó, hạt điều, hạt dẻ cười…), cá, động vật có vỏ, trứng gà, sữa bò, lúa mì đậu nành và vừng.

Dị ứng với nọc độc của côn trùng

Bị ong bắp cày và ong mật đốt là nguyên nhân thường xuyên gây phản ứng phản vệ ở trẻ em và người lớn. Ngoài ra, kiến lửa cũng có thể tạo ra phản ứng dị ứng với cơ thể.

Di ứng thuốc

Dị ứng thuốc là nguyên nhân phổ biến gây sốc phản vệ ở mọi lứa tuổi. Các loại thuốc phổ biến nhất gây sốc phản vệ là penicillin và thuốc chống viêm không steroid như aspirin, ibuprofen và naproxen.

Phản ứng phản vệ có thể xảy ra sau khi tiêm vào tĩnh mạch các loại thuốc được dùng trong quá trình gây mê toàn thân, thuốc cản quan có chứa iod được sử dụng trong các xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh, thuốc nhóm opioid và kháng sinh thể đơn dòng. Một số loại thuốc ít phổ biến hơn gây ra sốc phản vệ, bao gồm: insulin, thuốc nhóm sulfa, thuốc dùng để điều trị co giật, thuốc gây tê cục bộ (được sử dụng trong các thủ thuật nha khoa)

Dị ứng với cao su

Cao su là một sản phẩm tự nhiên được tìm thấy trong nhiều mặt hàng được sử dụng trong chăm sóc sức khỏe cũng như nhiều sản phẩm tiêu dùng. Nhu cầu về cao su tăng vọt vào những năm 1980 khi việc sử dụng găng tay được yêu cầu trong nhiều lĩnh vực chăm sóc sức khỏe hơn.

Cao su được sử dụng trong công nghiệp có hàm lượng protein cao, do đó đẽ gây dị ứng hơn. Găng tay hiện đang được sản xuất có hàm lượng protein thấp hơn. Tuy nhiên, những người bị mẫn cảm và dị ứng latex nghiêm trọng có thể bị ảnh hưởng ngay cả khi ở trong phòng có găng tay cao su hoặc bóng bay.

Sốc phản vệ do tập thể dục (EIA) là một nguyên nhân hiếm gặp của sốc phản vệ xảy ra do hoạt động thể chất. Bài tập gây kích hoạt có thể ở bất kỳ hình thức nào, bao gồm chạy bộ, quần vợt, bơi lội hoặc thậm chí là những công việc nặng nhọc như đào đất.

Các triệu chứng có thể bắt đầu bằng mệt mỏi, nóng, ngứa và đỏ, thường trong vòng vài phút sau khi bắt đầu tập thể dục. Các loại thuốc có thể là một tác nhân khác gây ra sốc phản vệ do tập thể dục như: aspirin, ibuprofen và các loại thuốc chống viêm không steroid (NSAID) khác. Một số người bị sốc phản vệ liên quan đến việc ăn uống, nhưng không có loại thực phẩm cụ thể nào gây ra các triệu chứng.

Sốc phản vệ do ký sinh trùng

Những người dị ứng với mạt bụi sẽ bị sốc phản vệ do ăn thực phẩm bị nhiễm các hạt mạt bụi. Hội chứng hiếm gặp này được đặt tên là sốc phản vệ do mạt bụi. Mạt bụi là một nguyên nhân phổ biến của các bệnh dị ứng. Chúng thường được tìm thấy nhiều nhất trong chất liệu giường, thảm và đồ nội thất bọc. Tuy nhiên, loại ký sinh trùng này cũng có thể làm ô nhiễm thực phẩm làm từ bột mì và các loại ngũ cốc khác.

Các triệu chứng của sốc phản vệ do mạt bụi thường xảy ra trong vòng vài phút đến vài giờ sau khi ăn thực phẩm bị nhiễm mạt bụi. Sốc phản vệ do mạt bụi có thể gặp ở bất kỳ lứa tuổi nào nhưng các trường hợp bệnh thường được báo cáo ở những người trẻ tuổi có các tình trạng dị ứng khác.

Đọc thêm bài viết: Bác sỹ VIAM Clinic hướng dẫn chọn sữa công thức cho trẻ bị dị ứng đạm sữa

Nổi mày đay do lạnh

Trường hợp có thể hiếm khi gây sốc phản vệ. Nhưng với những người nhạy cảm, họ có thể  bị nổi mề đay do lạnh trong điều kiện nhiệt độ thấp.

Phản ứng dị ứng muộn do ăn thịt đỏ

Một loại sốc phản vệ hiếm gặp có thể xảy ra ở những người bị bọ ve cắn. Những người này trở nên nhạy cảm với alpha-gal - một loại carbohydrate có trong thịt của động vật có vú (thịt bò, thịt cừu, thịt lợn và dê). Sau đó, họ có thể bị sốc phản vệ khi ăn thịt đỏ.

Vai trò của di truyền

Dị ứng và hen suyễn có xu hướng di truyền trong gia đình và những người bị dị ứng với các tác nhân gây sốc phản vệ phổ biến sẽ gặp nhiều nguy cơ hơn. Người bị bệnh hen suyễn có thể bị sốc phản vệ khi tiếp xúc với chất gây dị ứng trong tương lai ngay cả khi các phản ứng thông thường chỉ xảy ra ở mức độ nhẹ, chẳng hạn như phát ban.

Những người bị hen suyễn nhẹ thậm chí có nhiều nguy cơ bị phản ứng dị ứng nghiêm trọng hơn, bao gồm cả sốc phản vệ. Nếu bạn bị dị ứng với thực phẩm, thuốc hoặc côn trùng, bạn cũng cần phải đề phòng những tác nhân này nếu bạn bị hen suyễn. Điều này cũng đúng với những người mắc các bệnh phổi mãn tính khác vì các triệu chứng hô hấp sẽ trầm trọng hơn khi bị sốc phản vệ. Bệnh hen suyễn được kiểm soát kém làm tăng nguy cơ  tử vong do sốc phản vệ.

Mastocytosis là một tình trạng hiếm gặp phát triển do đột biến gen. Trong hầu hết các trường hợp, đột biến này xảy ra trong quá trình sản xuất tế bào mast ở một cá thể và không di truyền cho các thế hệ sau. Với bệnh mastocytosis, cơ thể sẽ sản xuất ra nhiều tế bào mast hơn - đây là những tế bào miễn dịch lưu trữ histamine và các hóa chất khác. Những tế bào này có thể được lưu trữ trong da, cơ quan nội tạng và xương. Nếu được kích hoạt bởi một chất gây dị ứng, bạn có nhiều nguy cơ bị sốc phản vệ do có nhiều tế bào giải phóng các hóa chất này hơn.

Nguy cơ tim mạch

Nếu bạn mắc bệnh tim mạch và không được kiểm soát chặt chẽ, bạn có nhiều nguy cơ tử vong hơn nếu bị sốc phản vệ. Những người mắc bệnh tim mạch đang sử dụng thuốc chẹn beta hoặc thuốc chẹn alpha-adrenergic có nguy cơ cao hơn nếu họ bị sốc phản vệ vì những loại thuốc này làm giảm tác dụng của epinephrine - loại thuốc được dùng để ngăn chặn phản ứng phản vệ.

Sốc phản vệ thường xảy ra trong vòng 20 phút đến 2 giờ sau khi tiếp xúc với chất gây dị ứng, mặc dù một số người có phản ứng chậm và phải mất vài giờ mới tiến triển. Trong một số trường hợp khác, sốc phản vệ sẽ xảy ra theo hai pha. Trong đó một phản ứng phản vệ nhẹ ban đầu được theo sau vài giờ sau bởi một phản ứng phản vệ nghiêm trọng và có khả năng gây nguy hiểm với sức khỏe.

Sốc phản vệ cần được cấp cứu ngay lập tức. Điều trị đầu tiên quan trọng nhất bao gồm tiêm bắp epinephrine (adrenaline) và hồi sức tim phổi (CPR) nếu bệnh nhân ngừng thở. Một số thuốc điều trị khác như thuốc kháng histamine và steroid tiêm tĩnh mạch có thể cải thiện tình trạng viêm, trong khi chất chủ vận beta như albuterol có thể giúp người bệnh dễ thở hơn.

Có một chế độ dinh dưỡng lành mạnh, khoa học sẽ giúp bạn có sức khỏe tốt hơn. Tham khảo dịch vụ khám, tư vấn dinh dưỡng tại Phòng khám chuyên khoa Dinh dưỡng VIAM trực thuộc Viện Y học ứng dụng Việt Nam. Đặt lịch khám TẠI ĐÂY hoặc Hotline 0935 18 3939/ 024 3633 5678