Tổng hội y học Việt Nam

Viện y học ứng dụng Việt Nam
ứng dụng y học vì sức khỏe người việt nam

Các phản ứng dị ứng và miễn dịch do Vaccine

Vaccin là những chế phẩm sinh học chứa các yếu tố có khả năng kích thích khả năng đáp ứng miễn dịch của cơ thể chống lại các loại vi khuẩn gây bệnh hoặc các độc tố và kháng nguyên của chúng, nhằm mục đích dự phòng và đôi khi điều trị một số bệnh ở người và động vật.

Bên cạnh chỉ định cổ điển trong dự phòng các bệnh nhiễm khuẩn đã được áp dụng từ nhiều năm trước, hiện nay khá nhiều chỉ định mới của vaccin cũng đã được áp dụng thành công trong thực tế như để điều trị ung thư, cai nghiện… 

Các phản ứng phụ có cơ chế dị ứng và miễn dịch là một trong những phản ứng phụ thường gặp và nguy hiểm nhất của việc tiêm phòng vaccin ở người. Thành phần của vaccin hết sức đa dạng, có thể chứa các mầm bệnh đã chết và bị bất hoạt hoặc còn sống nhưng đã được giảm độc lực, hoặc các kháng nguyên của những mầm bệnh này hoặc các phân tử do chúng sản xuất ra.

Bên cạnh đó, sự xuất hiện gần đây của nhiều kỹ thuật mới, công thức mới, chất phụ gia và hệ thống phân phối mới cũng góp phần tạo ra tính đa dạng của vaccin. Tính đa dạng này là một trong những nguyên nhân khiến cho những phản ứng dị ứng và miễn dịch do vaccin xảy ra rất khó lường.

Các phản ứng dị ứng: Ban đỏ là một trong những phản ứng dị ứng xảy ra phổ biến nhất sau tiêm phòng vaccin và có thể gặp với hầu hết các loại vaccin. Trong hầu hết các trường hợp, ban đỏ này không đặc hiệu và cơ chế miễn dịch – dị ứng thường không rõ rệt. Các phản ứng dị ứng tức thì như phù Quincke, mày đay hoặc sốc phản vệ đã được ghi nhận sau tiêm hầu hết các loại vaccin, trong một số ít trường hợp, các phản ứng này có thể đe doạ tính mạng người bệnh.

Các phản ứng này thường xảy ra sau tiêm từ vài phút đến nửa giờ, có thể sau vài giờ. Biểu hiện có thể ở nhiều hệ cơ quan như da (màu đay, phù Quincke, nóng bừng), hệ hô hấp (khó thở, co thắt phế quản, khản giọng, co thắt phế quản, ngạt mũi, xổ mũi), mắt (ngứa mắt, đỏ mắt, chảy nước mắt), hệ tiêu hoá (buồn nôn, nôn, ỉa lỏng) và hệ tim mạch (tụt huyết áp, trống ngực đập, nhịp tim nhanh), tâm thần kinh (đau đầu, lo lắng, hoảng hốt). 

Nguyên nhân của các phản ứng dị ứng tức thì thường do các thành phần không có tác dụng kích thích miễn dịch, bao gồm các loại hoá chất trong vaccin (như formaldehyde, thuỷ ngân, betapropriolactone, gelatin hoặc một số loại kháng sinh) hoặc các tạp chất trong quá trình sản xuất vaccin (như các sản phẩm chuyển hoá của các protein trứng). Các thành phần có tác dụng kích thích miễn dịch (như độc tố uốn ván trong vaccin uốn ván…) cũng có thể là nguyên nhân gây dị ứng trong một số ít trường hợp.

Để hạn chế nguy cơ dị ứng với các loại vaccin, một số điều cần được hết sức lưu ý trước khi tiêm phòng, nhất là ở trẻ em.

  1. Các loại vaccin bại liệt đều có chứa các kháng sinh streptomycin, neomycin và polymyxin B, vaccin varicella cũng có chứa vết kháng sinh neomycin. Do đó, những trẻ em có tiền sử dị ứng với các kháng sinh kể trên nên tránh hoặc thận trọng khi dùng những loại vaccin này.
  2. Các loại vaccin cúm, sởi – bại liệt - rubella và sốt vàng đều có chứa các protein trứng gà là những phân tử có khả năng gây dị ứng khá mạnh. Mặc dù hầu hết các trường hợp dị ứng với protein trứng gà trong vaccin đều biểu hiện ở mức độ nhẹ, nhưng những người có tiền sử dị ứng nặng với thịt gà và trứng gà cũng nên tránh dùng các vaccin này.
  3. Một số loại vaccin như sởi – bại liệt – rubella, varicella và sốt vàng có chứa gelatin có nguồn gốc từ lợn như một tác nhân ổn định. Do đó, những người được biết có tiền sử dị ứng với gelatin cần được thử tét da trước khi sử dụng các loại vaccin này để tránh nguy cơ dị ứng.
  4. Trong một số loại vaccin đóng lọ đa liều như bạch hầu – uốn ván, não mô cầu hoặc cúm có chứa thuỷ ngân (thimerosal) với tác dụng tiêu diệt nốt các tạp khuẩn còn sống trong vaccin, đây cũng có thể là nguyên nhân gây dị ứng trong một số trường hợp. Những người có tiền sử dị ứng với thuỷ ngân cần thận trọng khi dùng các loại vaccin này. Các phản ứng viêm mạch do cơ chế dị ứng bán chậm như bệnh huyết thanh, ban xuất huyết xảy ra hiếm hơn và thường được ghi nhận với các vaccin cúm và viêm gan B, đôi khi với vaccin viêm gan A và rubella. 

Các phản ứng miễn dịch: các biến chứng tự miễn dịch xảy ra sau tiêm phòng vaccin đã được ghi nhận trong một số trường hợp. Lupus ban đỏ hệ thống và các biểu hiện giống lupus xảy ra với một số loại vaccin, gặp nhiều nhất là sau tiêm phòng BCG. Viêm khớp phản ứng sau tiêm vaccin cũng đã được mô tả, điều này đã đặt ra những nghi ngờ về mối liên quan giữa bệnh viêm khớp dạng thấp và tiêm phòng vaccin.

Ngoài ra, có một số bằng chứng cho thấy, tiêm phòng một số loại vaccin có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tự miễn type 1, tuy nhiên, điều này cần được khẳng định qua các nghiên cứu có qui mô lớn hơn. Mối liên quan giữa tiêm phòng vaccin với một số bệnh tự miễn dịch của hệ thần kinh cũng là vấn đề được quan tâm trong thời gian gần đây, được nói đến nhiều nhất là mối liên quan giữa bệnh xơ cứng rải rác với vaccin viêm gan B và vaccin sởi hoặc sự tăng nguy cơ mắc hội chứng Guillain-Barre (một bệnh tự miễn dịch gây rối loạn hoạt động chức năng của các rễ thần kinh ngoại biên) sau tiêm các vaccin uốn ván, BCG, dại, thuỷ đậu, quai bị, rubella, viêm gan, bạch hầu hoặc bại liệt.

Những mối liên quan này đã được ghi nhận trong một số ca riêng lẻ nhưng cần có các nghiên cứu dịch tễ học qui mô lớn chứng minh.

Ths.Bs. Nguyễn Hữu Trường - Theo Trung tâm Dị ứng- Miễn dịch lâm sàng BV Bạch mai
Bình luận
Tin mới
  • 14/07/2025

    Bài tập tốt nhất cho chứng đau thắt lưng

    Đau thắt lưng là một trải nghiệm phổ biến đối với nhiều người. Nó thường có thể dẫn đến đau, ngứa ran hoặc tê ở phần thân dưới. Có nhiều nguyên nhân gây đau thắt lưng, phổ biến nhất bao gồm căng cơ, tư thế xấu và tuổi tác.

  • 13/07/2025

    Lựa chọn trang phục và phụ kiện chống nắng hiệu quả cho thanh thiếu niên

    Mùa hè đến mang theo cái nắng gay gắt, đặc biệt tại Việt Nam – nơi khí hậu nhiệt đới khiến bức xạ tia cực tím (UV) đạt mức cao trong nhiều tháng. Đối với thanh thiếu niên lứa tuổi năng động, thường xuyên tham gia các hoạt động ngoài trời như thể thao, dã ngoại hay đi học việc bảo vệ làn da và sức khỏe trước tia UV là vô cùng cần thiết.

  • 12/07/2025

    Chất tạo ngọt nhân tạo làm thúc đẩy cơn đói, khiến bạn ăn nhiều hơn

    Một nghiên cứu mới đã tìm hiểu cách thức sucralose, một chất tạo ngọt không calo, ảnh hưởng đến các tín hiệu não bộ liên quan đến cảm giác đói.

  • 11/07/2025

    Những dấu hiệu của tình yêu thái quá và cách xử lý

    Việc ai đó thể hiện tình cảm với bạn có thể khiến bạn cảm thấy vui vẻ và phấn khích khi bạn đang trong giai đoạn đầu của một mối quan hệ mới. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải phân biệt sự mới lạ của một mối quan hệ mới với các hành vi thái quá.

  • 10/07/2025

    Vận động cùng con - giải pháp gắn kết tình cảm gia đình

    Trong cuộc sống hiện đại, khi thời gian dành cho gia đình ngày càng bị thu hẹp bởi công việc và các thiết bị điện tử, việc tìm kiếm một hoạt động vừa tốt cho sức khỏe vừa giúp gắn kết tình cảm cha con trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.

  • 10/07/2025

    Cách phòng tránh và xử trí khi trẻ bị cháy nắng

    Những ngày hè đầy nắng là thời điểm lý tưởng để đưa trẻ ra ngoài chơi, đi biển, cắm trại, picnic,... Tuy nhiên, dành quá nhiều thời gian dưới ánh nắng mặt trời có thể khiến trẻ dễ bị cháy nắng. Cháy nắng nặng không chỉ gây khó chịu mà còn có thể làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe về da cho trẻ. Cùng đọc bài viết sau đây để biết cách phòng tránh và xử trí khi trẻ bị cháy nắng.

  • 09/07/2025

    Đau đầu do thời tiết nóng bức: Nguy cơ tiềm ẩn và giải pháp phòng ngừa hiệu quả

    Mùa hè mang theo những ngày nắng kéo dài, không khí oi bức và nền nhiệt độ cao, tạo nên nhiều thách thức đối với sức khỏe con người. Một trong những ảnh hưởng phổ biến nhưng ít được chú ý là tình trạng đau đầu do nóng.

  • 08/07/2025

    Các nguồn cung cấp chất béo cho cơ thể

    Chất béo là một trong ba nhóm dưỡng chất thiết yếu, cùng với carbohydrate và protein, có vai trò vô cùng quan trọng trong hoạt động sống của cơ thể con người.

Xem thêm