Tổng hội y học Việt Nam

Viện y học ứng dụng Việt Nam
ứng dụng y học vì sức khỏe người việt nam

Sử dụng cân bằng thực phẩm theo Đông y trong bữa ăn hàng ngày

Chuẩn bị và chế biến bữa ăn thế nào để luôn đảm bảo ngon miệng và cân đối dinh dưỡng cho cả gia đình luôn là một câu hỏi khó với những người nội trợ hiện đại.

Chuẩn bị và chế biến bữa ăn thế nào để luôn đảm bảo ngon miệng và cân đối dinh dưỡng cho cả gia đình luôn là một câu hỏi khó với những người nội trợ hiện đại. Không phải vì không có thức ăn, mà chính vì có quá nhiều sự lựa chọn, mà đòi hỏi người  nội trợ phải có kiến thức về dinh dưỡng hợp lý. Những kiến thức về dinh dưỡng theo quan điểm Đông y và Tây y đôi khi có những thuật ngữ sử dụng khác nhau, nhưng nhìn chung có nhiều sự tương đồng và thống nhất.

Nguyên tắc, quan điểm về ẩm thực của Đông Y

Có thể nói, về mặt nguyên tắc, quan điểm ẩm thực của Đông Y là cân bằng các yếu tố của thực phẩm. Có thể kể đến các khía cạnh như sau:

- Đông Y – Y học cổ truyền (YHCT) hay nói đúng hơn là dinh dưỡng học cổ truyền (DDHCT) khuyên con người ta phải “bình hành thiện thực”, nghĩa là ăn uống phải hữu điều, phải cân bằng. Cân bằng ở đây nghĩa là cân bằng giữa số lượng và chất lượng; giữa ngũ cốc (lương thực), ngũ súc (thịt cá), ngũ thái (các loại rau củ) và ngũ quả (các loại hoa quả); giữa hàn và nhiệt; giữa ngũ vị: chua, cay, đắng, mặn và ngọt. Ở đây, cũng cần phải nói rõ là, các khái niệm “hàn”, “nhiệt”, “cay”, “ngọt” v.v… thực chất chỉ là những danh từ có ý nghĩa khái quát nhằm để chỉ những nhóm đặc tính chung của đồ ăn thức uống.

- DDHCT khuyên nên sử dụng ẩm thực theo nguyên tắc chỉnh thể, hay còn gọi là nguyên tắc “nhân nhân, nhân địa, nhân thời chế nghi”. Nghĩa là: ăn uống phải tuỳ theo đặc điểm sinh lý và bệnh lý của từng cá thể (nhân nhân), tuỳ theo điều kiện địa lý, môi trường sống (nhân địa) và tuỳ theo mùa, theo thời gian (nhân thời).

- DDHCT cũng khuyên trong ẩm thực nên “biện chứng thi trị”, “biện bệnh thi trị”, nghĩa là: phải căn cứ vào tính chất bệnh lý và chứng trạng cụ thể mà lựa chọn chế độ ăn cho phù hợp. Ví như, người mắc bệnh “Tiêu khát” (tiểu đường) rất cần xây dựng một chế độ ăn riêng, nhưng để đạt hiệu quả tốt nhất thì lại phải tuỳ theo từng thể bệnh mà gia giảm đồ ăn thức uống cho hợp lý.

- DDHCT cũng khuyên phải thực hiện phương châm “ẩm thực cấm kỵ”, nghĩa là trong ăn uống phải khôn ngoan, hết sức tránh những thứ không có lợi cho sức khoẻ. Thậm chí, y học cổ truyền còn cho rằng “dược thực đồng nguyên” (thức ăn và thuốc có cùng nguồn gốc) nên khi lựa chọn và chế biến đồ ăn thức uống phải rất thận trọng và đảm bảo tính an toàn như khi dùng thuốc.

 
Hàn – nhiệt: vấn đề xưa và nay

Theo Đông Y, khi thực phẩm đi vào cơ thể sẽ sản sinh ra tác dụng hàn, nhiệt, ôn, lương (lạnh, nóng, ấm, mát). Do đó, mỗi loại thực phẩm đều có “đặc tính” riêng của nó. Đông Y quan tâm đến sự cân bằng, bởi vậy, người có thể chất nhiệt nên ăn nhiều các thực phẩm tính hàn lương, người thể chất hàn nên ăn nhiều thực phẩm tính ôn nhiệt.

Các loại thực phẩm tính ôn nhiệt thường được dân gian hiểu theo cách gây nóng trong, còn thực phẩm mang tính hàn lương thì gây lạnh bụng. Tuy nhiên, tùy theo thể chất và cách chế biến mà tác động của từng loại thực phẩm đối với  mỗi người sẽ khác nhau.

Có thể lấy ví dụ tiêu biểu là mì ăn liền, món ăn phổ biến mà nhiều người vẫn chỉ chú ý đến những tiêu cực mà nó mang lại. Chiếu theo định nghĩa, mì ăn liền cung cấp năng lượng, tức là nhiều nhiệt, có vị cay – tính nhiệt trong ngũ vị. Tuy nhiên, nếu sử dụng mì ăn liền với rau xanh – thực phẩm mang tính hàn thì có thể cân bằng tính hàn – nhiệt của món ăn.

Hay một ví dụ đơn giản hơn là mâm cơm hàng ngày của người Việt. Trong bữa cơm hằng ngày của người Việt Nam thường bao gồm 3 món chính: 1 món mặn (thịt hoặc cá), 1 món xào (rau, củ) và 1 món canh. Mỗi loại thực phẩm mặc dù mang tính nhiệt – tính hàn khác nhau, nhưng quá trình chế biến và kết hợp các loại thực phẩm cho mỗi bữa ăn sẽ tạo nên sự đa dạng, cân bằng, kể cả về mặt dinh dưỡng.  

Thực chất mà nói, phối hợp các thực phẩm nhằm cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng, cân bằng các yếu tố, tỉ lệ, cân bằng tính hàn nhiệt chính là mấu chốt để giải quyết vấn đề. Tiêu cực hay tích cực của bữa ăn là do bản thân người ăn, chứ không phải hoàn toàn do thực phẩm.

Không có thực phẩm hoàn hảo, mà cần sự phối hợp và điều độ

Theo quan điểm của Đông Y, DDHCT chỉ ra rằng không có một loại thực phẩm nào là hoàn hảo. Việc ăn uống cần đảm bảo điều độ. Nếu ăn cùng lúc một lượng thực phẩm lớn, tỳ vị ( dạ dày – lá lách) sẽ phải làm việc nhiều, dễ bị tổn thương. Ngược lại, việc ăn uống quá ít cũng làm cơ thể suy yếu do không được cung cấp đủ những chất dinh dưỡng.

Sự phối hợp của lựa chọn thực phẩm trong DDHCT đưa ra là phải làm sao để điều hòa ngũ vị, phối hợp thức ăn hợp lý (tăng cường hiệu quả, giảm tác hại của loại này loại kia khi kết hợp với nhau, không phối hợp thức ăn kỵ nhau), phối hợp thực phẩm hàn – nhiệt, và thuận theo khí hậu, theo mùa để có sự đa dạng và tươi ngon nhất. Do vậy, món ăn cần sự phối hợp cân bằng để đạt mức hoàn hảo mong muốn, chứ không phải trông chờ vào một món ăn nào đó.

Tổng kết

Cân bằng thực phẩm trong bữa ăn là một điều rất khó. Tại một số nước phương Đông trong có Việt Nam, ẩm thực cổ truyền đôi khi còn gặp nhiều trở ngại và chưa được chú trọng. Điều này là cần được thay đổi và hỗ trợ, bổ sung cho ẩm thực hiện đại, để đảm bảo sức khoẻ chung cho tất cả mọi người.

Tham khảo thêm thông tin tại bài viết: Ăn thực phẩm này, thực phẩm kia nóng – Nên hiểu thế nào mới đúng ?

PGS. TS. Nguyễn Xuân Ninh - Viện Y học ứng dụng Việt Nam - Tổng hợp
Bình luận
Tin mới
  • 01/07/2025

    Sự thật về phương pháp thải độc bằng nước cốt chanh

    Nhiều người thực hiện thải độc cơ thể theo hướng dẫn truyền miệng và trên các nền tảng xã hội... và hiện nay đang dấy lên trào lưu thải độc bằng nước cốt chanh. Vậy sự thật về phương pháp thải độc này như thế nào?

  • 01/07/2025

    Cách sử dụng dầu dừa điều trị chàm

    Dầu dừa là một chất dưỡng ẩm tự nhiên. Nhiều người bị chàm nhận thấy dầu dừa có tác dụng làm dịu da và giảm các triệu chứng như khô và ngứa.

  • 01/07/2025

    Vai trò của chất béo trong chế độ ăn lành mạnh

    Chất béo thường bị mang tiếng xấu mỗi khi nói về chế độ dinh dưỡng vì cho rằng đó là nguyên nhân gây bệnh tim mạch, tiểu đường hay béo phì. Quan niệm cắt bỏ hoàn toàn chất béo khỏi bữa ăn đã từng phổ biến trong một số khuyến nghị dinh dưỡng. Thực tế, không phải tất cả các chất béo đều có hại.

  • 30/06/2025

    Dùng nghệ và mật ong cùng nhau có tăng lợi ích không?

    Mật ong với nghệ có thể được dùng cùng nhau trong chế độ ăn hằng ngày và thực phẩm bổ sung, vậy tác dụng của chúng có mạnh hơn khi kết hợp?

  • 30/06/2025

    Nhận biết và xử lý vết thương do côn trùng cắn khi đi du lịch

    Du lịch là dịp để khám phá thiên nhiên, trải nghiệm văn hóa và tận hưởng những khoảnh khắc thư giãn. Tuy nhiên, bên cạnh những điều thú vị, các chuyến đi đôi khi cũng tiềm ẩn những rủi ro nhỏ nhưng phiền toái, chẳng hạn như những vết thương do côn trùng cắn

  • 29/06/2025

    Sữa nguyên chất có dinh dưỡng, lợi ích và rủi ro gì?

    Sữa là nguồn dinh dưỡng quan trọng nên có trong chế độ ăn hằng ngày, trong đó sữa nguyên chất được đánh giá là nguồn cung cấp protein tốt. Tìm hiểu về dinh dưỡng, lợi ích và rủi ro khi tiêu thụ sữa nguyên chất.

  • 29/06/2025

    Làm thế nào để bỏ thói quen dùng điện thoại

    Một số ứng dụng có thể cho bạn biết bạn dành bao nhiêu thời gian cho điện thoại và bạn dành bao nhiêu thời gian cho từng ứng dụng. Ngay cả khi bạn không nghĩ rằng mình sử dụng điện thoại quá nhiều, việc nhìn thấy những con số thống kê tần suất sử dụng có thể khiến bạn muốn đặt điện thoại xuống.

  • 29/06/2025

    Điểm danh 5 loại dầu thực vật mang lại lợi ích sức khỏe tuyệt vời

    Chất béo thường bị hiểu lầm là “kẻ thù” của sức khỏe, đặc biệt là đối với tim mạch và cân nặng. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây cho thấy không phải tất cả chất béo đều có hại. Ngược lại, một số loại chất béo tốt lại đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì năng lượng, hấp thụ vitamin và bảo vệ cơ thể khỏi viêm nhiễm. Trong đó, dầu ăn có nguồn gốc thực vật như dầu ô liu, dầu bơ, dầu mè... không chỉ mang lại hương vị phong phú cho món ăn mà còn cung cấp các acid béo có lợi cho tim mạch, não bộ và hệ miễn dịch.

Xem thêm