10 điều cần biết về virus Zika

Nếu bạn đã từng nghe về virus Zika và đang thắc mắc đó là cái gì thì bạn không phải là người duy nhất. Ca tử vong đầu tiên liên quan đến virus Zika đã được xác nhận vào ngày 29 tháng 4 ở Puerto Rico, nguyên nhân là biến chứng do lây nhiễm Zika bao gồm cả chảy máu trong.

Theo Giám đốc điều hành tổ chức Y tế thế giới (WHO) Margaret Chan, vấn đề về dịch bệnh nguy hiểm này đang nổi lên trong nước Mỹ và lan rộng mạnh mẽ, và khách du lịch Mỹ đang mang nguồn bệnh về nước với họ.

Mặc dù virus Zika thường lan truyền qua muỗi, tuy nhiên nó cũng có thể lây truyền qua đường tình dục. Ca bệnh lây qua đường tình dục đầu tiên ở Mỹ được xác nhận ở Texas vào đầu tháng 2, và Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) đã báo cáo về 7 trường hợp tương tự cũng như các ca bệnh đang được điều tra.

Đối với hầu hết mọi người, virus Zika chỉ gây ra các triệu chứng giống như 1 cơn cảm cúm nhẹ. Nhưng 1 nghiên cứu mới đây đã chỉ ra sự liên quan của Zika với tỉ lệ cao mắc hội chứng Guillian-Barré ở người lớn, một tình trạng mà hệ thống miễn dịch tấn công dây thần kinh sau khi bị nhiễm trùng, gây ra sự suy yếu cơ và liệt cơ. Ở phụ nữ mang thai, virus có thể gây ra các dị tật bẩm sinh, trong đó có hội chứng đầu nhỏ - cơ thể có đầu và não teo nhỏ bất thường.

Nhóm các dị tật bẩm sinh liên quan đến virus Zika được coi là tình trạng khẩn cấp y tế công cộng quốc tế theo WHO. Tiến sĩ Chan mô tả tình trạng này là “một sự kiện bất thường và là mối đe dọa về y tế công cộng đến phần còn lại của thế giới”.

Vào tháng 1, CDC đăng một cảnh báo du lịch khuyến cáo phụ nữ mang thai nên hoãn các chuyến đi tới các khu vực nơi mà virus Zika đang hoạt động. Danh sách cảnh báo đi lại tiếp tục kéo dài và hiện tại bao gồm 43 quốc gia hoặc vùng lãnh thổ ở châu mỹ, châu đại dương và châu phi.

Các hướng dẫn của CDC khuyến cáo rằng phụ nữ mang thai trở về từ những khu vực này cần được xét nghiệm có virus Zika hay không, và đàn ông có vợ/người yêu mang bầu nên dùng bao cao su nếu họ sống hoặc đi đến khu vực có virus Zika. 36 trường hợp có Zika ở phụ nữ mang thai ở Mỹ bao gồm 2 phụ nữ ở Illinois dương tính với virus sau khi đi du lịch gần đây, theo báo cáo của Sở y tế công cộng Illinois và 3 sản phụ khác ở Florida. Nhiều trường hợp khác liên quan đến các sản phụ đang được điều tra bởi CDC.

1 em bé sinh ra với hội chứng đầu nhỏ ở Oahu, Hawaii, đã bị nhiễm virus Zika theo 1 báo cáo từ Sở y tế Hawaii. Mẹ của đứa bé trước đây đã sống ở Brazil - khu vực nóng về Zika với hơn 1.3 triệu trường hợp bị lây nhiễm.

Với việc Olympic mùa hè 2016 sẽ diễn ra ở Rio de Janeiro, các chuyên gia y tế công cộng đang lo lắng rằng virus có thể lan rộng vượt ra ngoài khu vực Mỹ Latinh. Tổ chức Y tế Thế giới hi vọng Zika sẽ không lây lan tới 2 quốc gia ở châu Mỹ: Canada và Chile. Ủy ban Olympic Hoa Kỳ tuyên bố các vận động viên đang lo lắng về Zika nên cân nhắc không tham dự thế vận hội.

Do liên quan đến các dị tật bẩm sinh nên việc ngăn chặn sự lây lan của Zika là vấn đề then chốt, đặc biệt với phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ.

Sau đây là những điều cần biết về virus Zika:

1. Virus Zika lây lan do muỗi đốt và qua đường tình dục

Zika là một ARN virus liên quan đến vùng phía tây sông Nile, sốt vàng da và virus sốt xuất huyết, và lây truyền qua vết cắn của muỗi Aedes bị nhiễm bệnh. “Một người bị muỗi chứa virus cắn sẽ mang virus trong máu. Họ bị cắn bởi con muỗi khác và virus sẽ được truyền đi tiếp” Bác sĩ, tiến sĩ Peter Jay Hotez, chủ nhiệm Trường quốc gia y học nhiệt đới tại Đại học Y khoa Baylor ở Houston giải thích.

Virus Zika cũng có thể truyền qua đường tình dục do người nhiễm Zika lây cho bạn tình là phụ nữ hoặc đàn ông. Nếu người bạn trai/chồng đã hoặc đang có Zika hoặc từng đi đến vùng mà Zika đang lan rộng thì việc dùng bao cao su ít nhất 6 tháng sau đó là cần thiết.

CDC khuyến cáo nếu bạn đang mang thai và bạn trai đã hoặc đang có Zika hoặc đã tiếp xúc với muỗi ở vùng đang có Zika thì bạn nên nói chuyện với bác sĩ cũng như cân nhắc sử dụng bao cao su hoặc hạn chế quan hệ tình dục trong suốt thời kì mang thai.

Như 1 biện pháp an toàn để bảo vệ những người nhận máu và được cấy ghép tạng khỏi Zika, FDA khuyến cáo không được hiến máu, mô hoặc tạng trong vòng 6 tháng nếu bạn:

• Được chẩn đoán có virus Zika
• Đã ở vùng có virus Zika hoạt động
• Quan hệ tình dục với 1 người có virus

Nghiêm cấm hiến tặng máu, nội tạng, tinh dịch, tế bào trứng, máu dây rốn, nhau thai, giác mạc, xương, da, và van tim. Cơ quan hoặc mô của người hiến tặng quá cố cũng không còn đủ điều kiện nếu họ đã được chẩn đoán có Zika trong vòng 6 tháng kể từ cái chết của họ.

2. Các triệu chứng khi bị nhiễm virus Zika thường nhẹ

80% người bị nhiễm khôngbiểu hiện triệu chứng. Ở những người còn lại thì triệu chứng phổ biến nhất là sốt và phát ban, có thể bị đau khớp, đau cơ, đau đầu, đau ở sau mắt và viêm kết mạc (ngứa, đỏ mắt) theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Các chuyên gia y tế ở Văn phòng đại diện châu Mỹ của WHO lưu ý rằng các triệu chứng này thường kéo dài 2-7 ngày.

Biến chứng hiếm gặp có thể là chảy máu trong, cũng là nguyên nhân dẫn đến ca tử vong đầu tiên liên quan đến Zika ở Puerto Rico vào tháng 4. Hiện chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu cho Zika nhưng thuốc hạ sốt và giảm đau có thể có tác dụng giảm nhẹ các triệu chứng.

3. Thai nhi có nguy cơ lớn nhất mắc các biến chứng của virus Zika

Khi phụ nữ mang thai bị nhiễm Zika thì thai nhi sẽ gặp nguy hiểm, theo Hotez “Chúng ta đang chứng kiến căn bệnh tấn công những phụ nữ mang thai mà kết quả là sản sinh ra những ảnh hưởng khủng khiếp của chứng đầu nhỏ. Chúng ta không biết được ở giai đoạn nào của thai kì thì hậu quả gây ra là lớn nhất”.

Chứng đầu nhỏ có thể gây ra sự chậm phát triển trí tuệ, cùng với đó là hạn chế giao tiếp, vận động và tăng trưởng, theo Mayo Clinic.

Sau khi xem xét các bằng chứng liên quan, các nhà nghiên cứu đã kết luận trong 1 báo cáo đặc biệt vào ngày 13 tháng 4 trên Tạp chí y khoa New England rằng, nhiễm virus Zika trong khi mang thai có thể gây ra dị tật đầu nhỏ cũng như những bất thường nghiêm trọng khác về não.

Nhân viên y tế tại Brazil đã rất ngạc nhiên khi phát hiện rằng, trong suốt năm 2015 và đến nay, đã có tổng cộng hơn 4.000 trường hợp mới về dị tật đầu nhỏ được nghi ngờ là do Zika - cao hơn 20 lần so với con số của các năm trước .

4. Chưa có vắc-xin đặc hiệu để bảo vệ cơ thể chống lại virus Zika

Hotez cho biết "Nhu cầu về vaccine Zika sẽ được đẩy mạnh. Tôi nghĩ rằng thế giới đã bị bất ngờ với các bệnh nhiễm trùng bẩm sinh. Bây giờ sẽ có rất nhiều quan tâm tới vắc-xin cho phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, như vác-xin ngừa rubella để ngăn ngừa khuyết tật bẩm sinh”. Vác-xin phòng ngừa Rubella hiện tại là bắt buộc đối với trẻ em và được khuyến cáo cho người lớn; nó giúp ngăn ngừa sẩy thai ở phụ nữ mang thai, các vấn đề về tim, mù lòa, và mất thính lực ở trẻ sơ sinh.

5. Zika bắt nguồn từ Châu Phi và nhanh chóng lan rộng

Loại virus này, ban đầu có tên ZIKV, lần đầu tiên được phát hiện vào năm 1947 ở 1 con khỉ Rhesus trong rừng Zika ở Uganda. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra virus sống ở muỗi, và thông qua thí nghiệm họ cũng biết được là nó cũng có thể lây nhiễm sang chuột.

Sự bùng phát dịch đã được ghi nhận từ năm 1951 đến 1981 ở khắp châu Phi và châu Á, và trong năm 2007 tại Polynesia nơi 73% dân số bị nhiễm. Nhưng kể từ khi ca bệnh đầu tiên được phát hiện ở châu Mỹ Latinh trong năm 2014, virus này đã và đang lây lan nhanh chóng.

Vào tháng 12 năm 2015, Tổ chức Y tế Thế giới và Văn phòng của tổ chức ở khu vực Châu mỹ (WHO/PAHO) khuyến cáo các nước Mỹ La-tinh cần bắt đầu chuẩn bị để sàng lọc Zika và chuẩn bị cho các nhu cầu về chăm sóc y tế do các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng mà nó gây ra ở trẻ sơ sinh.

6. Zika đã xuất hiện trên muỗi ở Puerto Rico và có thể lan tiếp lên phía bắc

 "Puerto Rico đã báo cáo về trường hợp vi rút Zika đầu tiên tại Hoa Kỳ," Benjamin Haynes, một phát ngôn viên của CDC cho biết Trường hợp này được ghi nhận vào tháng 12 năm 2015, và bây giờ số trường hợp mắc bệnh là 570 và đang ngày càng tăng.

"Tôi nghĩ là chúng ta phải chuẩn bị cho 1 kịch bản xấu nhất khi Vùng Vịnh đang ở tình trạng nguy hiểm. Chúng ta dễ bị tổn thương" Hotez cho biết “Không phải tôi đang lan truyền sự sợ hãi. Nhưng tôi lo lắng về 1 sự bùng phát Zika ở vùng vịnh” Nơi đó bao gồm các khu vực xung quanh Houston, New Orleans, và Tampa-St. Petersburg, Florida, đó là tất cả các điểm nóng tiềm năng về các bệnh nhiệt đới vì muỗi phát triển mạnh ở đó.

7. Du khách Mỹ đang mang các bệnh do virus trở về với họ

Những trường hợp này xảy ra khi 1 người bị lây nhiễm ở nơi khác và sau đó đến thăm hoặc trở về Mỹ. Haynes cho biết: các trường hợp đầu tiên nhiễm Zika do đi du lịch đã được báo cáo trong năm 2007. Từ 2007 đến 2014, có tổng cộng 14 du khách mỹ về nước đã dương tính với vi rút Zika khi được kiểm tra ở CDC. Ông nói thêm rằng trong cả năm 2015 và 2016 đến nay, ngày càng nhiều du khách Mỹ đã dương tính với virus Zika. Ông cảnh báo CDC vẫn đang nhận được các mẫu xét nghiệm tìm vi rút Zika của các du khách Mỹ về nước bị ốm vào năm 2015 hoặc 2016, có nghĩa là số ca bệnh đang ngày càng tăng lên.

Đến nay, CDC đã xác nhận có 426 trường hợp mắc Zika do du lịch tại các tiểu bang Hoa Kỳ (bao gồm 36 phụ nữ mang thai) và 596 trường hợp lây nhiễm tại địa phương trong vùng lãnh thổ Hoa Kỳ (trong đó có 56 phụ nữ mang thai).

8. Khách du lịch có thể không mang theo muỗi bị nhiễm bệnh cùng họ

"Thật khó tin rằng muỗi sẽ được mang về Hoa Kỳ bởi các công dân đi du lịch ở nước ngoài," Tiến sĩ Jim Fredericks, Nhà côn trùng học và là Phó chủ tịch kỹ thuật và quản lý của Hiệp hội quản lý dịch bệnh quốc gia phi lợi nhuận ở Fairfax, Virginia cho biết “Muỗi là loài côn trùng khi trưởng thành tương đối mỏng manh và ít khi di chuyển nhiều. Ngoài ra, vì chỉ có 1 phần nhỏ muỗi trong khu vực đang có Zika chứa virus nên khả năng 1 con muỗi bị nhiễm bệnh được mang về Mỹ còn sống sót là rất hiếm”. Mối quan tâm lớn hơn là người bị nhiễm virus có thể lây truyền sang quần thể muỗi ở địa phương.

9. Có thể phòng ngừa lây nhiễm virus Zika bằng cách sử dụng các thuốc diệt côn trùng

Du khách đến các vùng đang có dịch Zika có thể thực hiện các bước để tránh tiếp xúc với virus. Tiến sĩ Fredericks cho biết: Cách tốt nhất để tránh bị muỗi đốt là sử dụng thuốc chống côn trùng chứa Picaridin, dầu chanh, bạch đàn, ít nhất 20% DEET hoặc IR3535 khi đi lại ở ngoài trời, đặc biệt vào lúc bình minh và hoàng hôn khi mà muỗi hoạt động mạnh nhất. Nên kiểm tra các sản phẩm có hiệu quả nhất trong Báo cáo đánh giá thuốc chống côn trùng mới được cập nhật. Bất cứ khi nào có thể nên mặc áo dài tay và quần dài khi ra ngoài trong khoảng thời gian này.

10. Kiểm soát muỗi có thể giúp ngăn ngừa Zika

Kiểm soát vector côn trùng bằng cách hạn chế sự sinh sản của muỗi là 1 trong những cách hiệu quả ngăn chặn sự lây lan của virus này và các virus lây truyền qua muỗi khác. Nơi sinh sản của muỗi bao gồm môi trường sống đầy nước như chậu cây, nhà vệ sinh, vũng nước và hồ nước ngoài trời.

CDC lưu ý các thuốc trừ sâu hóa học có thể diệt muỗi nhưng cần sử dụng chúng 1 cách cẩn thận để tránh gây ô nhiễm nước dẫn đến gây hại cho sức khỏe của bạn.