Tổng hội y học Việt Nam

Viện y học ứng dụng Việt Nam
ứng dụng y học vì sức khỏe người việt nam

Các nguyên nhân gây thừa cân và béo phì

Béo phì ngày càng trở nên phổ biến và đáng lo ngại bởi những nguy cơ lớn cho sức khỏe. Vì vậy, hiểu biết về các nguyên nhân gây bệnh để có cách điều chỉnh hợp lí là hết sức quan trọng.

Mất cân bằng năng lượng

Mất cân bằng năng lượng là nguyên nhân thường gặp nhất gây thừa cân và béo phì. Cân bằng năng lượng nghĩa là năng lượng VÀO ngang bằng với năng lượng RA. Năng lượng VÀO là lượng calo mà bạn thu được từ thức ăn và đồ uống. Năng lượng RA là năng lượng mà cơ thể sử dụng để thở, tiêu hóa và các hoạt động thể lực.

Để duy trì cân nặng hợp lí, bạn cần cân bằng năng lượng VÀO – RA theo thời gian.

Năng lượng VÀO – RA cân bằng: cân nặng ổn định

Năng lượng VÀO > RA: tăng cân

Năng lượng VÀO < RA: sụt cân

Thừa cân và béo phì xảy ra khi năng lượng mà bạn ăn vào nhiều hơn năng lượng mà bạn tiêu thụ.

Các nguyên nhân khác

Lối sống ít hoạt động

Một trong những lí do mà mọi người ít vận động là do ngồi trước ti vi và máy tính để làm việc, học tập và giải trí. Trên thực tế, nếu ngồi xem ti vi trên 2 giờ mỗi ngày sẽ làm tăng nguy cơ thừa cân và béo phì.

Những lí do khác của lối sống tĩnh tại bao gồm: ngồi trên ô tô thay vì đi bộ, ít hoạt động do yêu cầu của công việc hoặc ở nhà do sự tiện lợi của công nghệ hiện đại, thiếu các tiết học thể dục ở trường…

Những người ít vận động dễ bị tăng cân do họ không đốt cháy calo được cung cấp từ thức ăn và đồ uống. Lối sống tĩnh tại còn làm tăng nguy cơ của các bệnh lí mạch vành, tăng huyết áp, đái tháo đường, ung thư đại tràng và các vấn đề sức khỏe khác.

Môi trường

Môi trường của chúng ta không ủng hộ các thói quen sống tốt cho sức khỏe, trên thực tế, nó còn tạo thuận lợi cho béo phì. Một vài lí do có thể kể đến là:

- Thiếu vỉa hè và không gian an toàn để tập luyện. Không có vị trí để đỗ xe, lề đường, các phòng tập có giá cả hợp lí,... khiến nhiều người gặp khó khăn để hoạt động thể thao.

- Lịch trình làm việc: nhiều người nói họ không có thời gian để vận động vì công việc kéo dài nhiều giờ.

- Khẩu phần ăn quá lớn: nhiều người ăn những suất ăn khổng lồ ở nhà hàng, nơi bán đồ ăn nhanh, ga tàu, rạp chiếu phim, siêu thị và thậm chí là ở nhà. Những bữa ăn này có thể bằng nhu cầu của 2 người và thậm chí là nhiều  hơn. Ăn quá nhiều tức là năng lượng VÀO của bạn quá lớn. Theo thời gian, nó sẽ gây tăng cân nếu bạn không có chế độ tập luyện hợp lí.

- Thiếu các thực phẩm lành mạnh. Nhiều người không sống gần siêu thị, nơi bán các thực phẩm lành mạnh hoặc đối với họ các thực phẩm này có giá quá đắt.

Yếu tố di truyền

Các nghiên cứu được thực hiện trên những cặp song sinh cho thấy yếu tố gen có ảnh hưởng lớn đến trọng lượng. Thừa cân và béo phì có khuynh hướng di truyền. Bạn sẽ có nguy cơ cao bị thừa cân nếu cha hoặc mẹ hoặc cả hai bị thừa cân, béo phì.

Gen của bạn cũng ảnh hưởng đến lượng chất béo cũng như những vị trí dự trữ chúng trong cơ thể. Bởi vì các thành viên trong gia đình có những thói quen vận động và chế độ ăn giống nhau nên cũng có mối liên quan giữa gen và môi trường.

Trẻ em cũng bắt chước những thói quen của cha mẹ chúng. Trẻ có cha mẹ bị thừa cân do có chế độ ăn quá nhiều năng lượng và lối sống ít vận động, cũng tăng nguy cơ bị thừa cân. Tuy nhiên, nếu những gia đình này có thói quen ăn uống lành mạnh và tập luyện thường xuyên thì nguy cơ của chúng cũng giảm đi.

Các vấn đề sức khỏe

Một vài vấn đề liên quan đến hóc-môn có thể gây thừa cân, béo phì, ví dụ như suy giáp, hội chứng Cushing, và hội chứng buồng trứng đa nang.

Suy giáp là tình trạng tuyến giáp không đủ hóc-môn dẫn đến chuyển hóa của cơ thể giảm xuống và gây tăng cân, mệt mỏi.

Hội chứng Cushing là tình trạng tuyến thượng thận sản xuất quá nhiều hóc-môn cortisol hoặc sử dụng các thuốc corticoid (ví dụ như prednisone) liều cao và kéo dài. Biểu hiện của hội chứng này bao gồm tăng cân, béo phần trên cơ thể, tích mỡ ở mặt, cổ, nhưng cẳng chân và cánh tay lại bé.

Hội chứng buồng trứng đa nang gặp ở 5-10% phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ. Họ thường bị béo phì, rậm lông, các vấn đề về sinh sản… do nồng độ androgen trong máu cao.

Thuốc

Một số thuốc có thể gây tăng cân như corticoid, thuốc chống trầm cảm và các thuốc chống động kinh.

Các thuốc này làm chậm quá trình đốt cháy calo của cơ thể, làm tăng cảm giác ngon miệng, và gây giữ nước. Tất cả những yếu tố này dẫn đến tăng cân.

Các vấn đề về tình cảm

Một số người ăn nhiều hơn khi họ cảm thấy buồn chán, tức giận hoặc căng thẳng. Theo thời gian, việc ăn quá nhiều sẽ dẫn đến tăng cân, béo phì.

Hút thuốc lá

Một số người tăng cân khi họ bỏ thuốc lá. Đó là do bạn sẽ cảm nhận mùi vị của thức ăn tốt hơn sau khi bỏ thuốc.

Một lí do khác là nicotin làm tăng sự đốt cháy calo của cơ thể, vì vậy, bạn sẽ tiêu thụ ít calo hơn sau khi bỏ thuốc. Tuy nhiên, hút thuốc còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lí nguy hiểm khác, vì vậy bỏ thuốc quan trọng hơn là việc nó có thể gây tăng cân.

Tuổi

Khi bạn già đi, các cơ sẽ có khuynh hướng bị teo đi, đặc biệt là nếu bạn ít vận động. Các cơ bị teo làm giảm sự đốt cháy calo của cơ thể. Nếu bạn không giảm lượng calo ăn vào khi ở tuổi già, bạn có thể sẽ tăng cân.

Tăng cân ở phụ nữ trung niên do nguyên nhân chính là tuổi tác và lối sống nhưng mãn kinh cũng đóng vai trò quan trọng. Nhiều phụ nữ tăng 2 kg khi mãn kinh và tích mỡ bụng nhiều hơn giai đoạn trước đó.

Mang thai

Trong thời kì mang thai, phụ nữ cần tăng cân để thai nhi phát triển tốt. Sau sinh, nhiều phụ nữ khó giảm cân, dẫn đến béo phì, đặc biệt ở những người mang đa thai (sinh đôi, sinh ba…)

Thiếu ngủ

Nghiên cứu chỉ ra rằng thiếu ngủ làm tăng nguy cơ béo phì. Ví dụ như một nghiên cứu được thực hiện ở thiếu niên cho thấy, ngủ ít làm tăng tỉ lệ béo phì. Ngoài ra, ngủ ít cũng làm tăng nguy cơ béo phì ở các độ tuổi khác.

Những người ngủ ít thường ăn những thức ăn giàu calo và đường hơn, có thể dẫn đến chứng ăn vô độ, thừa cân và béo phì.

Giấc ngủ giúp duy trì sự cân bằng các hóc-môn tạo nên cảm giác đói (ghrelin) và cảm giác no (leptin). Khi bạn không ngủ đủ, lượng ghrelin sẽ tăng lên và lượng leptin giảm xuống, khiến cho bạn thường xuyên cảm thấy đói.

Giấc ngủ còn ảnh hưởng đến đáp ứng của cơ thể với insulin (hóc-môn điều hòa lượng đường trong máu). Thiếu ngủ có thể dẫn đến đường huyết cao hơn bình thường, làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường.

Thông tin thêm tham khảo tại bài viết: 4 sự thật bất ngờ về chuyển hóa chất trong cơ thể

Trương Phan Nam Bình - Viện Y học ứng dụng Việt Nam - Tổng hợp từ nhlbi.nih.gov
Bình luận
Tin mới
  • 15/07/2025

    Các hoạt động thể thao dưới nước phù hợp cho người cao tuổi trong mùa hè

    Mùa hè với những ngày nắng nóng kéo dài không chỉ là thời điểm để thư giãn mà còn là cơ hội tuyệt vời để người cao tuổi tham gia các hoạt động thể thao dưới nước. Đây là hình thức vận động nhẹ nhàng, ít gây áp lực lên cơ thể, đồng thời mang lại nhiều lợi ích sức khỏe vượt trội.

  • 14/07/2025

    Bài tập tốt nhất cho chứng đau thắt lưng

    Đau thắt lưng là một trải nghiệm phổ biến đối với nhiều người. Nó thường có thể dẫn đến đau, ngứa ran hoặc tê ở phần thân dưới. Có nhiều nguyên nhân gây đau thắt lưng, phổ biến nhất bao gồm căng cơ, tư thế xấu và tuổi tác.

  • 13/07/2025

    Lựa chọn trang phục và phụ kiện chống nắng hiệu quả cho thanh thiếu niên

    Mùa hè đến mang theo cái nắng gay gắt, đặc biệt tại Việt Nam – nơi khí hậu nhiệt đới khiến bức xạ tia cực tím (UV) đạt mức cao trong nhiều tháng. Đối với thanh thiếu niên lứa tuổi năng động, thường xuyên tham gia các hoạt động ngoài trời như thể thao, dã ngoại hay đi học việc bảo vệ làn da và sức khỏe trước tia UV là vô cùng cần thiết.

  • 12/07/2025

    Chất tạo ngọt nhân tạo làm thúc đẩy cơn đói, khiến bạn ăn nhiều hơn

    Một nghiên cứu mới đã tìm hiểu cách thức sucralose, một chất tạo ngọt không calo, ảnh hưởng đến các tín hiệu não bộ liên quan đến cảm giác đói.

  • 11/07/2025

    Những dấu hiệu của tình yêu thái quá và cách xử lý

    Việc ai đó thể hiện tình cảm với bạn có thể khiến bạn cảm thấy vui vẻ và phấn khích khi bạn đang trong giai đoạn đầu của một mối quan hệ mới. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải phân biệt sự mới lạ của một mối quan hệ mới với các hành vi thái quá.

  • 10/07/2025

    Vận động cùng con - giải pháp gắn kết tình cảm gia đình

    Trong cuộc sống hiện đại, khi thời gian dành cho gia đình ngày càng bị thu hẹp bởi công việc và các thiết bị điện tử, việc tìm kiếm một hoạt động vừa tốt cho sức khỏe vừa giúp gắn kết tình cảm cha con trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.

  • 10/07/2025

    Cách phòng tránh và xử trí khi trẻ bị cháy nắng

    Những ngày hè đầy nắng là thời điểm lý tưởng để đưa trẻ ra ngoài chơi, đi biển, cắm trại, picnic,... Tuy nhiên, dành quá nhiều thời gian dưới ánh nắng mặt trời có thể khiến trẻ dễ bị cháy nắng. Cháy nắng nặng không chỉ gây khó chịu mà còn có thể làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe về da cho trẻ. Cùng đọc bài viết sau đây để biết cách phòng tránh và xử trí khi trẻ bị cháy nắng.

  • 09/07/2025

    Đau đầu do thời tiết nóng bức: Nguy cơ tiềm ẩn và giải pháp phòng ngừa hiệu quả

    Mùa hè mang theo những ngày nắng kéo dài, không khí oi bức và nền nhiệt độ cao, tạo nên nhiều thách thức đối với sức khỏe con người. Một trong những ảnh hưởng phổ biến nhưng ít được chú ý là tình trạng đau đầu do nóng.

Xem thêm